Herfst 2024.......Paddenstoelentijd deel 5: Van alles wat

In Nederland komen ruim 5000 soorten paddenstoelen voor. Ze blijven boeien. Wat mij zo aantrekt is vooral de grote rijkdom aan kleuren, vormen en  de vele verrassingen waar je tegenaan loopt.

" Paddenstoelen zijn vaak duidelijk gevormd, hebben opvallende kleuren of kleurpatronen en ook hun groeiplaats (aan hout, tussen mos, in loofbos of juist naaldbos, enz.) wekt vaak de indruk herkenbaar genoeg te zijn om te kunnen gebruiken bij het vinden van de naam van een soort. Niets is minder waar!   Paddenstoelen zijn zo veelvormig en hun kleuren kunnen zo uiteenlopend zijn, dat er tussen alle soorten overlap bestaat, zo erg zelfs, dat een bekende en zeer ervaren amateurmycoloog eens zei dat er "eigenlijk maar één soort paddenstoel bestaat, maar dan in een ontelbaar aantal varianten". Schijn bedriegt dus en de meeste mensen ervaren dan ook een toenemende onzekerheid, naarmate zij meer soorten paddenstoelen hebben gezien..." (bron: Alles over paddenstoelen van de NMV). ..................En bij die groep hoor ik dus ook!!!!!!

 

Gewone fopzwam

Dat schijn bedriegt, is bijvoorbeeld het geval met FOPZWAMMEN (Laccaria). Die foppen je zoals de naam al aangeeft. Ze lijken eerst iets anders. Ervaren of niet, je bukt je, omdat je verrast bent: wat is dit nou weer? Dan draai je hem om en je ziet dikkige vleeskleurige plaatjes, soms witbestoven, doordat de sporen wit zijn en alle andere kleine bruine paddenstoeltjes waaraan je dacht, vallen af. Gefopt!

Geschubde fopzwam.

Het zijn symbionten met een zeer variabel uiterlijk, omdat het vlees verkleurt naar gelang het droog of vochtig is (hygrofaan). De hoedjes zijn donker vleeskleurig tot oranjebruin of bruingrijs van kleur. Bij ouderdom verbleken ze sterk. In tegenstelling tot de Geschubde fopzwam (Laccaria proxima) heeft de Gewone fopzwam (Laccaria laccata) nooit schubjes. 

Minder dan honderd jaar geleden werden alle fopzwammen nog op één hoop gegooid. Dit blijkt uit een door de Nederlandse Mycologische Vereniging uitgegeven werkje uit 1937: "Een en ander over paddenstoelen". Kleur en - laat staan - schubjes deden er niet zo toe. In werkelijkheid onderscheiden we in ons land tegenwoordig negen soorten fopzwammen. 

Meer weten over de Fopzwam? Lees dan eens: Herfst 2022......Paddenstoelentijd deel 1.

 

Roodschubbige gordijnzwam

Deze mooie paddenstoel is de ROODSCHUBBIGE GORDIJNZWAM (Cortinarius bolaris). Hoewel de soort sterk achteruitging en zelfs ernstig werd bedreigd in de tijd van vermesting, strooiselophoping en verzuring (vanaf 1950 tot 1985 werd de soort in totaal slechts 60 keer gevonden en tot anno 2000 bleef die laag), was er een plotselinge spectaculaire toename in 2000. Dat was zelfs aanleiding voor de NMV, om dat jaar uit te roepen tot ”Bolarisjaar”. Wat de reden van die toename was, heeft men niet kunnen achterhalen. Dat bevestigd weer eens dat we nog zo weinig afweten van wat er zich ondergronds allemaal afspeelt. Sindsdien verschijnt de soort wisselend, maar nooit meer zo talrijk als in 2000 en  de NMV verspreidingsatlas laat zien dat het echt nog niet overal koek en ei is, zodat hij nog steeds als Kwetsbaar op de Rode Lijst staat. 

Roodschubbige gordijnzwam

De vruchtlichamen kun je aantreffen in loofbossen op droog, voedsel- en humusarm zand of leem in september en oktober. Het is een Ectomycorrhiza vormende soort met Beuk en Eik. Dat is een vorm van symbiotische relatie tussen de schimmel en de wortels van deze bomen. De vrij vlezige hoed heeft een diameter van 3 tot 8 cm. De vorm is aanvankelijk halfbolvormig, later convex om uit te spreiden en vaak gegolfd. Het oppervlak is droog en op een lichtgele tot kleigrijze ondergrond dicht bedekt met kleine, opvallend vermiljoen tot karmijnrode schubjes.  Vooral naar het midden van de hoed. Bij druk verkleurt de ondergrond geel. Oude exemplaren zijn vaak helemaal roodbruin. 

Roodschubbige gordijnzwam

De dicht op elkaar staande, geelgrijze, later kaneel tot okerbruine lamellen, zijn aan de steel bevestigd. De cilindrische en vaak gebogen steel is 3 tot 7 cm lang en 0,5 tot 1,5 cm breed. De punt van de steel is wit, bedekt op een lichte achtergrond zoals de hoed met rode vezels of vezelvlokken. Het witachtige vruchtvlees ruikt licht stoffig en smaakt enigszins naar radijs. Soms is er helemaal geen geur. Bij het snijden wordt het vruchtvlees langzaam chroomgeel, vooral aan de basis van de steel. 

Pas wel op, want de soort is giftig. Samen met Groene knolamaniet, Kleverige knolamaniet, en Bundelmosklokje wordt ze gerekend tot de giftigste soorten die in Nederland voorkomen.

Knotsvoettrechterzwam

De KNOTSVOETTRECHTERZWAM (Clitocybe clavipes) is een schimmel behorend tot de familie Tricholomataceae. Andere soorten in die familie zijn onder andere Nevelzwam, Koningsmantel, Roodbruine- en Paarse schijnridderzwam. De genusnaam Clitocybe is afgeleid van de Griekse woorden klitos en kube, en betekent "gebogen hoofd". Dit zou kunnen wijzen op de plaatjes die schuin langs de steel aflopen. De soortnaam clavipes betekent "knotsvoet". 

Knotsvoettrechterzwam

De hoed heeft een diameter van 3 tot 8 cm. Hij is verdiept of vlak trechtervormig. In het midden van de hoed bevindt zich altijd een sponzige, stompe bult (umbo). Het gladde, droge, min of meer zijdeachtige vezelachtige oppervlak is grijsbruin tot bruin-olijfkleurig. De licht gevoorde rand is lichter tot bijna witachtig van kleur. Het oppervlak is mat of licht glanzend. Ruikt aangenaam zoet-kruidig. 

Knotsvoettrechterzwam

De lamellen zijn breed, sikkelvormig en lopen af op de onderaan verdikte steel. Ze hebben de kleur crème tot lichtgeel.De steel is 3 tot 10 cm lang en 5 tot 16 mm dik. Hij is vezelig, bruinachtig gestreept met een witviltige, sterk knolvormig verdikte basis. Hij is vol tot sponsachtig van binnen en ook hol naarmate hij ouder wordt. De steelvoet is zichtbaar opgezwollen en kan tot 3 cm breed worden.

Kale roodsteelcollybia

De KALE ROODSTEELCOLLYBIA (Gymnopus erythropus) is een mooi paddenstoeltje. Het komt voor in loofbossen op stukjes hout en stronken en is een vrij algemeen voorkomende soort, hoewel het op de site van NMV Verspreidingsatlas Paddenstoelen vermeld staat als vrij zeldzaam. Het heeft een platte, crèmekleurige tot bleek vleeskleurige hoed (1-5 cm) met donkerder, roodbruin centrum. 

Kale roodsteelcollybia

 De plaatjes zijn witachtig, staan vrij wijd uiteen en zijn smal aangehecht tot vrij. De steel is oranjebruin, glanzend en aan de basis roodachtig viltig. De geur is onopvallend. Groeit solitair of in groepjes in allerlei bossen  in de maanden september tot en met oktober.

Kroontjesknotszwam

De KROONTJESKNOTSZWAM (Artomyces pyxidatus) is een relatieve nieuwkomer in Nederland. Deze fraaie knotszwam is pas in 1996 voor het eerst ontdekt. Vermoedelijk reist deze soort met het opschuiven van de warmtegrens naar het noorden mee. In het zuiden van Nederland is deze soort al algemeen, boven de rivieren is de kroontjesknotszwam echter nog steeds een zeldzaamheid. 

Kroontjesknotszwam

Hij groeit op liggende, ontschorste dode stammen of resten daarvan, vooral van (ratel)populieren, beuken en berken. Zo'n fraaie zwam is natuurlijk zondermeer een aanwinst. Het eenjarige vruchtlichaam heeft een lengte van 4 tot 12 cm. De vorm is kandelaarachtig met rechtopstaande takken. Het meest karakteristieke kenmerk is de kroonachtige vorm van de toppen van de takken die dicht bij elkaar staan. De basis is stronkachtig vergroeid. 

Kroontjesknotszwam

De kleur is bleek vleeskleurig tot beige of okergeel. Het elastische, ietwat taaie vlees (trama) is wit tot geelachtig van kleur en wordt bruin bij wrijven. Het ruikt sterk kruidig en smaakt ofwel mild, ofwel wat bitter en na langdurig kauwen zelfs peperig heet. 

Rechte koraalzwam

De Kroontjesknotszwam heeft wel wat weg van de Rechte koraalzwam, maar deze heeft vertakte, doornachtige of tandachtige toppen. Voorts is de kleur hiervan geeloker met vleeskleurige tint tot lichtkaneelkleurig met gelige toppen.

Herfst 2014.......Paddenstoelentijd deel 1: Van alles wat

Vorig jaar rond deze tijd plaatste ik ook al een blog met paddenstoelen. Het is tenslotte herfst....
Hoewel je het hele jaar door paddenstoelen kunt vinden, is de herfst natuurlijk bij uitstek de periode om paddenstoelen te zien. Dit jaar waren ze al héél vroeg. Begin augustus zag je ze al meer dan normaal verschijnen, met als gevolg dat het nu op dit moment voor mijn gevoel allemaal wat minder is. Dat geldt, zo valt me op, zeker voor de vliegenzwam. Terwijl je er vorig jaar bijna over struikelde, is dat dit jaar heel wat minder, maar de tijd komt waarschijnlijk nog. Het heeft natuurlijk vooral met de vochtigheid te maken.

Desondanks heb ik er tijdens mijn uitjes genoeg gefotografeerd, om er een paar blogs aan te kunnen wijden. Vandaag paddenstoelentijd deel 1 en over een paar dagen volgt paddenstoelentijd deel 2.

Er zijn heel wat verschillende koraalzwammen. De koraalzwam is een schimmel die behoort tot de steeltjeszwammen. Het vruchtlichaam is meervoudig vertakt en doet denken aan koraal.
Ik vermoed dat dit de rechte koraalzwam is, maar weet het niet zeker. Hij wordt nogal eens verwisseld met de zeldzamere naaldboskoraalzwam, maar die tref je vooral aan op voedselarme grond in naaldbossen in het strooisel. Deze rechte koraalzwam is vrij algemeen en ik vond hem halverwege augustus, op een hoger gelegen, voedselrijke plekje, onder een aantal eikenbomen bij de Waerbrookskoel in Ell..

De waslakzwam is gemakkelijk te herkennen. Hij groeit op stammen en stronken van oude loofbomen (beuk, eik) en lijkt wat op de harslakzwam, die ook o.a. een duidelijke wittige groeirand heeft, maar bij de waslakzwam kun je de gladde, glanzende, licht-tot donkerrode bovenkant niet indrukken. Daaronder zit een gele harslaag, die ontvlamt als je er een aansteker of een lucifer bij zou houden. Beter is het om hem een beetje nat te maken en op te wrijven. Hij gaat op die plek dan nog meer glanzen.

  

Deze jonge reuzenzwam is hier een prachtig exemplaar, maar zal straks minder mooi bruin verkleuren.
Zoals de naam al aangeeft, kan deze zwam heel groot worden. Als hij volledig is uitgegroeid, staan de ronde platte hoeden mooi in het rond en kunnen samen wel een meter in doorsnede bereiken. De paddenstoel heeft een sterke voorkeur voor beukenbomen en daar vond ik hem dan ook, maar dan wel op een omgehakte boom. Niet alleen op de stronk, maar ook op de aangetaste wortels, want daar breidt het zogenaamde mycelium zich namelijk vooral uit. De zwam kan zowel verschijnen op een levende boom (is dan parasiet), als op dood organisch materiaal en wordt dan saprofyt genoemd.

Hoewel de zwavelzwam voor met name ernstig verzwakte bomen de doodsteek betekent, is het een prachtige zwam om te zien. Deze vond ik wel heel bijzonder, want in tegenstelling tot de meestal geel/oranje kleur van de zwam, was deze wit/rossig. Zo heb ik ze nog niet eerder gezien. Vooral in het beginstadium van hun ontwikkeling hebben de hoeden echter allerlei gradaties van witte, gele en oranje kleuren met overgangen daartussen. In een later stadium verdwijnen de felle kleuren. Oude exemplaren worden uiteindelijk zelfs wit en zijn dan brokkelig als geitenkaas. Het formaat van deze zwam is af te lezen aan de eikenblaadjes.

 

De grote stinkzwam is toch een wel heel bijzondere paddenstoel. Het is niet zo vreemd dat de Latijnse naam "Phallus impudicus" is, want dat betekent "schaamteloze penis". Aan de top van de hoed zit zelfs, als een soort plasgaatje, een kleine opening. Het schijnt dat in de preutse Victoriaanse tijd, de dames deze paddenstoel uit hun tuinen lieten verwijderen…
Ook de Nederlandse naam is voor de hand liggend, want hij stinkt. Iedereen heeft in het bos wel eens een weeïge sterke geur geroken. Als je je neus dan naloopt, kom je meestal bij hem uit.
De hoed is in het begin bedekt met een kleverige donkergroene laag. Deze laag wordt opgelikt door vliegen en kevers, die op de aasgeur afkomen. Zo zorgen ze voor de verspreiding van de sporen. Wanneer de laag opgegeten is, zie je de witte tot lichtgele hoed met zijn typisch honingraatpatroon. Na enige tijd hangen de eerst zo trotse stoere binken er maar slapjes bij, alsof ze zich schamen voor hun uitbundig gedrag……

Het gewoon elfenbankje is een eenjarige, zeer algemene paddenstoel, die het hele jaar door op stronken en takken van vooral loofbomen te zien is. Het is dus een winterharde soort. Het gewoon elfenbankje groeit dakpansgewijs in groepjes en heeft een waaier- tot rozetvormige vorm met een witte rand. Het is mij niet duidelijk wat dat witte goedje is. Ik denk aan sporenpoeder, maar ik weet het niet zeker. Géén sneeuw in elk geval. Het bijzondere van deze paddenstoel (vind ik), is dat die wit, beige, okergeel, groen, oranje, (rood)bruin, blauw, grijs en zelfs zwart van kleur kan zijn. Het is maar wat je gewoon noemt.

De boom met de mooiste gekleurde bladeren in de herfst, is ongetwijfeld de Amerikaanse eik. Schitterend, maar ook een boom die zich eigenlijk niet thuis voelt in ons klimaat. Dat is ook wel merkbaar, want hij wordt niet echt oud, omdat hij zo gevoelig is voor ziektes en schimmels.
De eikhaas draagt zijn naam, want dat is een zwam die je vooral aan de voet van levende eiken en op stobben aan treft. Bundels van de eikhaas kunnen wel een diameter van een halve meter bereiken.
De naam haas heeft overigens niets met onze snelle viervoeter te maken, maar is afgeleid van het middel- nederduits woord 'haso' of 'haza', dat "grijs" of "grauw" betekent.

Hoewel het lijkt of de vliegenzwam zich wat later laat zien dan vorig jaar, zal deze rode paddenstoel met zijn witte stippen waarschijnlijk toch weer het meest gefotografeerde herfstobject worden.
Ik heb er vorig jaar al een paar geplaatst, maar wil nu ook niet achterblijven.

De Vliegenzwam (Amanita muscaria) behoort tot de amanieten. Amanieten zijn giftige paddenstoelen, waaronder enkele zeer giftigen zoals de Groene- en Kleverige knolamaniet. Ook de vliegenzwam is giftig.
Je zult bij gebruik ervan niet dood gaan , maar zult er wel behoorlijk ziek van worden. Het Latijnse Muscaria is de naam van het gif, dat vooral in het rode vlies van de hoed zit. Het is afgeleid van het Latijnse woord voor vlieg: musca. In de tijd dat er nog geen vliegenstrips en chemische bestrijdingsmiddelen waren, werd dat rode velletje ( en niét de gele velumresten zoals je vaak kunt lezen), vermengd met wat melk en eventueel nog wat suiker, vaak gebruikt om vliegen te verdelgen. Als die daarvan snoepten, werden ze namelijk door het gif gedood.

Als je bovenstaande foto ziet, denk je misschien niet meteen aan een vliegenzwam, want hier ontbreken de zo bekende witte stippen......Toch is het 'm.

Die witte stippen zijn overblijfselen van het vlies, dat de paddenstoel eerst omhulde. Op de bovenste 6 foto's zie je de verschillende groeistadia. Door het groeien van de paddenstoel breekt het vlies en dat blijft dan in kleine stukjes op de hoed achter. Aangezien deze restantjes los liggen, kunnen ze bij een flinke regenbui gemakkelijk van de hoed afspoelen. Hierdoor kom je dus ook vliegenzwammen tegen zonder witte stippen.
Weer een raadsel opgelost......

  

Uiteindelijk blijft van al dat moois in de natuur weinig meer over. Ook voor de eens zo mooie Vliegenzwam, maar ook dat hoort er bij.............

Mocht ik je interesse voor paddenstoelen hebben gewekt, dan heb ik nog een tweede deel voor je.