In: “De Nedermaas 4” (1926-1927) , schreef Willem Lenaers over de omgeving van Delbroek het volgende:
"Een groot gedeelte van Aovert is vroeger door overstroomingen geteisterd. Wijffelterbroek, Kalverpeel en Vetpeel waren één groote watermassa, ongeveer 400 H.A. Het is haast onverklaarbaar dat de woudreuzen, die nog liggen in "het Blaak", door den stroom zijn omgespoeld.
Aovert was vóór eeuwen het dorado van wolven, vossen, reeën, otters en andere dieren, geen hartstocht hebbend voor den kruitdamp. Een stukje grond heet nog Wolfskamer. Voor eenige jaren kwam, in de buurt
 |
| Jan de Wit jr. op de tractor |
Door 't schuchtere kraaien van een fazanthaan ?
Neen, een onnatuurlijke indringer deed de boorden van het voormalig rijk des otters daveren. Een glim- mend monster met ijselijke klauwen. De tractor; een jonger broertje van de auto! De otter ,,sloeg even aan" en stevende weer naar het buitenland!”
Het zou wel eens zo kunnen zijn dat Willem Lenaers een tractor bedoelde, zoals die hier door buurman Jan de Wit jr. wordt bestuurd. Inderdaad een monster als je het zo ziet en dan horen we het geluid nog niet eens..
 |
| Lindenhof van vóór 1926 |
In de Nieuwe Koerier (de voorloper van de Maas- en Roerbode) van 20 september 1924 schreef een zekere F.H. van der Velden een interessant artikel met als titel "In en om Weert".Hierin beschreef hij enkele gebieden in Altweerterheide. Over Delbroek zei hij het volgende:
Pastoorshuis, Delbrück, Lindenhof.
“Dit zijn drie benamingen waarmede eene op verren afstand zichtbaar schilderachtig gelegen landgoed wordt aangeduid, onder het gehucht Altweert, op
6½ km van de stad, ruim 1 km van de Belgische grens en 3 km van de Zuid-Willemsvaart gelegen aan de Bocholterbeek.
Dit flinke gebouw, inwendig goed ingericht en sterk gebouwd, is gesticht in het begin van de vorige eeuw(1) door een vreemden geestelijke, een pastoor. Het lag zeer eenzaam op een hoogte, omgeven door moeras en door heivelden. In de laatste jaren is het moeras door verbetering
der afwatering der Tungelroysche beek
droog gekomen(2). De pastoor heeft zich een weinig op de ontginning toegelegd.
Zijn opvolger, zekere Delbrück, zou het ontginningswerk beter ter hand nemen. Hij liep met grootsche plannen rond. Voor den aanvoer van meststoffen zou hij een kanaaltje graven van af de Zuid-Willemsvaart tussen km paal 50 en 51 naar het landgoed. Inderdaad is hij hiermede aangevangen, het geen nog goed zichtbaar is, doch de enorme kosten hebben hem schijnbaar tot een ander inzicht gebracht. Het graven werd gestaakt en in plaats daarvan deed hij aanleggen een dijk recht van het kanaal naar de hoeve.
Deze dijk heet nog de Delbroekdijk(3).
Van de grootsche plannen tot ontginning is nooit veel terecht gekomen. Na eenige jaren is de heer Delbrück vertrokken. Nadat het een heelen tijd onbewoond is gebleven, werd het geruimen tijd bewoond door een deftige weduwe(4).
In latere jaren, toen de kunstmest meer bekend geraakte, is de ontginning met meer succes ter hand kunnen genomen worden. De laatste eigenaar, de heer Breedveld, heeft het landgoed in zeer goeden staat gebracht.
Het bestaat thans uit 37 ha. weide, 18 ha. bouwland en
20 ha. onontgonnen grond, waarvan het overgroote deel nog geschikt is voor ontginning. Het is onlangs voor 42
mille overgegaan in eigendom van twee Zuid- Limburgsche landbouwers.”
(2) de beek bij de Kalverpeel is in 1914 vanwege de ontginning van Hollandia gegraven.
(3) de naam Delbroekdijk heb ik helaas nergens op een kaart terug kunnen vinden. Wel vond ik op een kadasterkaart van 1902, (daar waar nu de Vetpeelweg ligt), de naam Delbroekweg. Mogelijk dat dat dezelfde weg is. De huidige Delbroekweg heette op die kaart overigens nog Spekkedijk, die aansloot op de Weg naar Bocholt. De Bocholterweg als zodanig bestond in die tijd nog niet. In enkele krantenartikelen uit 1926 werd ook vermeld dat de Delbroekdijk "op de bosschen van Eigen Erf" lag, dus dat zou nu de Vetpeelweg kunnen zijn..... 100% zeker weet ik het echter niet......
(4) die deftige weduwe is, zoals we verderop zullen zien, Josephina Kürten-Delbrouck
Het verhaal wil inderdaad dat een vreemde priester zich hier als eerste gevestigd zou hebben. Het zou, zo wordt verteld, om een priester (ex-pastoor) gaan die het nogal bont gemaakt zou hebben...... Er is echter flink op los gefantaseerd, want het blijkt (na gedegen onderzoek mijnerzijds i.v.m. mijn boek over de ontginningen van Altweerterheide) dat hij niet de eerste bewoner was en dat het helemaal niet zo'n vreemden geestelijke was zoals beweerd wordt . Ik kwam er achter dat het zelfs een oud-Weertenaar was. Wil je hier meer over weten, dan moet je mijn boek "Ontstaansgeschiedenis van het kerkdorp Altweerterheide" er maar eens op naslaan. Het verklaart in elk geval wel de naam Heipastoor en Pastoorshuis.
Natte voeten heeft hij er ook nooit gekregen, want (zo blijkt na mijn onderzoek), hij heeft er zelf nooit gewoond........ Dat zou trouwens sowieso niet gebeurd zijn, want de plek waar de woning werd gebouwd, lag op een hoger deel. In de nabijheid van de boerderij lag omstreeks WO2 nog een “zandkuil” aldus Marietje Blok in “Altweerterheide, Namen en Bijnamen”).
F.H. van der Velden vergeet in “In en om Weert” een andere en niet onbelangrijke reden te noemen waarom de pastoor zich hier waarschijnlijk vestigde, namelijk vanwege de ligging aan de Weerter- of Bocholterbeek. Vooral aan de noordrand van de Altweertsche heide vonden al vroeg kleinere ontginningen plaats langs deze Weerterbeek. Ik denk bijvoorbeeld aan Vlaamse Wetering (bij de huidige Mariahoeve), Heigeurten met Heihuis (ontginning “Hoop op beter”), Stillenoord (kinderen Krops), de Weijers, Mon Repos (Toeta) en Figaro. Je ziet op deze kaart van 1894 dan ook talloze (weliswaar kleine) percelen langs de beek. En uiteraard mogen we de Boshoverbeek niet vergeten, dat toch zijn ontstaan grotendeels heeft te danken aan de Weerterbeek.
De voor de stad Weert ooit zo belangrijke beek, was namelijk niet alleen van belang om de stad van water te voorzien, maar werd ook gebruikt om het overtollige water in de ontginningsgebieden af te voeren en om bij droogte het water in te laten. Ook werden de daar aangelegde (vis)vijvers van voldoende water voorzien en was er doorstroming. In meerdere berichten uit die tijd, is te lezen dat stadsbewoners zich beklaagden over een te laag waterpeil van de beek. Dit had ongetwijfeld te maken met het aftappen van water door de boeren. Niet alleen hier, maar ook in Bree en Bocholt (B.) hadden boeren de neiging om in tijden van droogte (illegaal) stuwen in de beek te leggen om er water uit af te tappen.
In de Nieuwe Koerier vond ik o.a. bovenstaande verzoeken van de heer Dorst om er 2 duikers in te mogen aanleggen, voor de afwatering én bevloeiing van zijn land. Afgaande op de berichten van 1905 en 1909 waren de Gemeente en Waterschap "Het Land van Weert" niet erg meewerkend.
Ook Breedveld, de volgende eigenaar, ondervond die “passiviteit” bij de gemeente.
Van Stgn. de Aldenborgh heb ik een schrijven gekregen van een "Akte transport onroerend goed" (dat is een overdrachtsakte) en een "Akte van kwijting" (een verklaring dat de schuld is afgelost) voor Franz Delbrouck, die zijn opgemaakt door notaris Bloemarts op 16 juli 1863 en 3 augustus 1863.
Hoewel in die vermeldingen de naam Pastoorshuis helaas niet wordt genoemd, is het nagenoeg zeker dat Franz Joseph Delbrouck in 1863 eigenaar van Pastoorshuis is geworden.
Waarom hij net hier in "the middle of nowhere " is terecht gekomen, is onduidelijk. Sinds 1862 was er in Duitsland wel grote politieke, sociale en religieuze onrust vanwege Bismarcks ultra- conservatief optreden, voor de vereniging van de versnipperde Duitse staatjes tot één “Duits Keizerrijk”. Dus dat kan de reden zijn.
Bij mijn zoektocht vond ik overigens meerdere Delbroucks in Limburg. Onder andere in Wessem en Maastricht. Allen afkomstig uit Geilenkirchen.
Dit uit 21 februari 1874 daterend krantenbericht, waarin gesproken wordt over “Pastoorshuis”, is het oudste bericht dat ik heb kunnen vinden met de naam Delbrouck. Den heer Delbrouck dus, die het landgoed ter grootte van 107 hectaren al weer na 11 jaar te koop aanbiedt. Het gaat dus over de hierboven genoemde Franz Joseph Hubert Delbrouck uit Geilenkirchen. Deze was getrouwd met Maria Gertrud Josephina Berghoff, die op 3 oktober 1884 is overleden in Weert. Je mag dus aannemen dat ze ook op de hoeve hebben gewoond.
Na het lezen van deze berichten uit 1888 en 1889 en het volgende bericht van 25 januari 1902 is in elk geval duidelijk dat de volgende eigenaar “Kürten-Delbrouck” was.
Stamboom gegevens Caspar Hubert Kürten - Delbrouck.
Caspar Hubert Kürten (roepnaam: Hubert) is in 1849 als buitenechtelijk kind in Keulen geboren. Zijn ouders waren Johann Kürten (1818-1862) en Elisabeth Tehlen. Waarschijnlijk is zijn moeder in het kraambed overleden, want in dat zelfde jaar verhuisde Johann al naar Beesel (N.Limburg) en trouwde op 5-1-1850 met Maria Lorant. Uit dat huwelijk werden 2 kinderen geboren: Maria Catharina Kürten, geb. Beesel 24-4-1850 en een levenloos geboren kind. Niet duidelijk is of moeder ook in het kraambed is gestorven. Zij overleed in elk geval op 22-11-1852. Johann hertrouwde op 9-1-1857 met Antonia op den Camp (geb. Roggel 21-8-1815). Uit dat huwelijk werd op 13-1-1860 Anna Maria Kürten geboren.
Hoewel Johann Kürten niet erg gelukkig is geweest in zijn huwelijken, was hij als zakenman succesvol; hij wist zich van katoenwever op te werken tot katoenfabrikant. Hij overleed als 44 jarige op 21-6-1862 in Beesel. Je mag dus wel stellen dat ook zoon Hubert niet zo'n gelukkige jeugd heeft gekend.
Caspar Hubert Kürsten trouwde met Maria Gertrud Josefa Hubertina Delbrouck (roepnaam Josephina). Josephina is in 1857 in Geilenkirchen geboren en dochter van Frans Joseph Hubert Delbrouck en Maria Gertrud Josefina Berghoff. Hubert en Josephina kregen één zoon: Hubert Ernst Kürten (1896,Davos).
Wanneer Caspar Hubert Kürten-Delbrouck precies is getrouwd en zich met zijn Josephina in Altweert heeft gevestigd, heb ik niet kunnen ontdekken. Je mag aannemen dat dat is gebeurd nadat Delbroek op 21 februari 1874 te koop werd aangeboden en dat ze toen eigenaar werden door het landgoed te kopen, dan wel dat het geërfd werd door Josephina.. Wel heb ik kunnen achterhalen dat Kürsten op 52 jarige leeftijd (7 juni 1901) in Weert is overleden.
In “In en om Weert” lazen we: “Van de grootsche plannen tot ontginning is nooit veel terecht gekomen. Na eenige jaren is de heer Delbrück vertrokken en heeft het landgoed langen tijd onbewoond gelegen”.
Ik ga er van uit dat het hier niet Franz Joseph Delbrouck is, maar diens schoonzoon Kürsten-Delbrouck. Die had het landgoed naar zijn vrouw genoemd. Hij had in eerste instantie grote plannen en waarschijnlijk ook het geld ervoor, maar hij was niet iemand die zelf de handen uit de mouwen stak. Hij hield er liever een andere levensstijl op na en heeft voor dat doel ook grond verkocht, want bij de volgende eigenaar (Dorst in 1904) wordt niet gesproken over de verkoop van de oorspronkelijke 107 ha, maar van 73,99 ha.
Delbroek was, naar ik mag aannemen, niet de plek waar hij graag vertoefde. Veertien jaar later, in het krantenbericht van 1888, konden we dan ook al lezen dat “Pastoorshuis bij Crien” verpacht zou worden. Of er inderdaad een pachter op af is gekomen, weet ik niet. Kürten is daarna in elk geval met zijn vrouw vertrokken. Waarschijnlijk naar Davos, want daar is zoon Hubert Ernst in 1896 geboren. Blijkbaar zijn ze uiteindelijk toch weer naar Weert teruggekeerd, want Hubert is op daar 7 juni 1901 overleden.
Uit het krantenbericht van januari 1902 is af te leiden, dat het "gerucht" dat Josephina Delbrouck het landgoed heeft verkocht inderdaad (nog) niet klopt, maar ze heeft er in elk geval niet lang meer gewoond. Zij is namelijk al een jaar later (12 juni 1902) met Frans Leonardus Coenders, een boomkweker uit Grubbenvorst, hertrouwd en ze zijn gaan wonen in Echt, waar Coenders zijn beroep van boomkweker weer opnam. Na hun vertrek heeft het huis weer enkele jaren leeg gestaan. Josephina is 6 september 1918 op 61 jarige leeftijd te Echt overleden.
Blijkbaar waren de verwachtingen van deze Dorst toch te hoog en viel het allemaal tegen, want hij heeft het landgoed al weer in 1910 verkocht aan een zekere Breedveld. In de de Nieuwe Koerier van 27/08/1910 werd dat als volgt medegedeeld:
“De Notaris Schillings te Weert, zal ten verzoeke van den weled. Heer H.J. Dorst, te Stavenisse, op Dinsdag 13 september 1910 provisioneel en op
Dinsdag 20 September 1910, finaal telkens des namiddags om 4 uur in het café “ Het Bruine Paard” op de Markt te Weert publiek VERKOOPEN: De Boerderij genaamd “Lindenhof” gelegen te Altweert, Weert en bestaande uit: Huis, schuur, erf,stal, boomgaard en tuin met 500 vruchtboomen beplant, ca. 50 hectaren bouw- en weiland en verder dennenbosch en heide samen groot 73 hectaren 99 aren en 45 centiaren. Nadere inlichtingen geeft den Notaris”
Over deze Breedveld heb ik helaas niet veel kunnen ontdekken. In “In en om Weert” (1924) wordt wel vermeld, dat hij het landgoed in ”zeer goeden staat” heeft gebracht. Er wordt gesproken over 37 ha. weide, 18 ha. bouwland en 20 ha. onontgonnen grond, waarvan het overgrote deel nog geschikt is voor ontginning. Ik zie echter weinig verschil met wat bij Dorst in 1910 staat vermeld.Breedveld heeft er tot augustus 1924 gewoond en heeft (om een voor mij onduidelijke reden) het landgoed plotseling verkocht en al even snel vertrokken, getuige dit krantenartikel.
Gezien de correspondentie die hij voerde met de Gemeente Weert, heb ik de indruk, dat het vooral de afgelegen ligging is geweest, die hij als problematisch ging ervaren, zoals het onderwijs aan zijn kinderen. Zo waren er enkele verzoeken om het vervoer naar de lagere school op Keent beter te regelen of een school in Altweert (in de omgeving van Hollandia!!) te vestigen. Hij vond dat een taak van de gemeente. En terecht..
Ook in de Limburger Koerier van 3 mei 1930, zien we dat het gaat om 2 eigenaren: P. Curfs en J. Otten.Ze hadden de tijd niet mee (crisisjaren) en de resultaten, cq. opbrengsten waren teleurstellend, want ze willen het landgoed al weer na 6 jaar verkopen. Dat lukt blijkbaar niet erg, want we kunnen in de volgende berichten lezen, dat ze nadien ieder apart hun deel te koop aanbieden. In een krantenbericht van 1932 staat vervolgens vermeld dat Jozef Otten zijn 34,73 ha. aan J. de Wit verkocht. Voor de boerderij en de 39,25 ha. grond van P. Curfs lukte dat, hoewel er enkele gegadigden waren, vooralsnog niet en duurde het maar liefst tot 1942 toen J. Boven- d’Eerdt uit Nederweert het landgoed, ver onder de werkelijke waarde, kocht.
Het zat beide heren dus niet echt mee. Daar kwam nog bij dat de hoeve ook nog eens voor een deel verwoest werd vanwege een brand, zodat er niets anders op zat dan die te verbouwen. Die verbouwing vond, zoals ik eerder schreef, in 1931 plaats. Er is toen ook een bovendek op geplaatst. Dat werd dus de boerderij die we hier op de foto zien. In latere jaren is de aanbouw rechts van het huis verwijderd en in 1977 is de boerderij die inmiddels al jaren onbewoond was, afgebroken vanwege steeds verder gaande uitbreiding van de Centrale stortplaats.
De verkoop van Delbroek die in Kanton Weert ook stond aangekondigd in april 1930 (althans een deel), wilde dus niet zo goed lukken. De verkoop aan J. J. de Wit vond namelijk pas plaats op 26 juli 1932. De boerderij maakte daar geen deel van uit, want Jan de Wit had er zelf al een gebouwd.
Van de huidige bewoner (bedankt Frans) heb ik een foto en enkele officiële stukken gekregen. Daar waren onder andere het ontwerp en de goedkeuring voor een te bouwen woonhuis bij. Die zijn gedateerd op 4 januari 1921 en de aanvrager is Jacobus Johannes de Wit.
Hij heeft die boerderij op perceel 2239 gebouwd. Op de foto verderop is (zij het moeizaam) het jaartal 1921 ook te zien.
Ik ga er dan ook van uit, dat Jan de Wit in 1921 al een aantal percelen van de vorige eigenaar Breedveld, of van de gemeente heeft gekocht en die grond ook zelf heeft ontgonnen. Dat hij al grond in bezit had, kun je o.a. zien in bovenstaand bericht van 25/4/1930, want bij punt 1 kom je zijn naam tegen als eigenaar van "belendende grond". De genoemde perceelnummers op de bouwtekening van 1921, worden in het krantenbericht van 25 april 1930 dan ook niet genoemd.
 |
| De in 1921 door Jan de Wit gebouwde boerderij, die overigens al in 1958 wordt afgebroken. |
Jan en Hansje trouwden nog in Maartensdijk, maar besloten al snel naar Altweert te verhuizen, omdat het (waarschijnlijk vanwege zijn eenvoudige afkomst en het was een "moetje"...) niet echt goed boterde tussen hem en zijn schoonvader Jogchem Floor en schoonmoeder Elisabeth Swaan.
Ze kregen in Altweert ondanks hun hogere leeftijd, toch nog 4 kinderen; 2 dochters en 2 zoons.
In de eerste jaren hebben ze in de “Peelwoning” (een boerderij van Hollandia) gewoond en zijn in 1921 in hun nieuw gebouwde boerderij gaan wonen. Dat is de boerderij die je hierboven ziet. Op 6 mei van dat zelfde jaar is de vader van Hansje overleden. Door diens overlijden hebben ze met het erfdeel van Hansje natuurlijk een goede start kunnen maken.
Ik heb nog een bouwtekening van de huidige bewoner gekregen van 16 juli 1958. Ook ondertekend door J. de Wit. Dit is echter niet dé Jan de Wit, aangezien die op 10 augustus 1943 is overleden, maar een van zijn zoons, die ook Jan heette en die de boerderij na het overlijden van vader samen met zijn zus Aagje bestierde.
Zoon Kobus verkocht zijn erfdeel en ging in Bocholt (B) aan de slag als fietsenmaker en zus Lieske trad in als kloosterzuster in Tilburg. De boerderij die door Jan sr. in 1921 is gebouwd, heeft er slechts 37 jaar gestaan. De boerderij die Jan jr. heeft gebouwd in 1958, staat er nu nog. Dit in tegenstelling tot de Lindenhof, die in 1977 na een jarenlange leegstand is gesloopt..
Opvallend is onder andere dat de “Vetpeel” van ruim 11 ha. tot najaar 1942 en de gebouwen tot Pasen 1943 aan een zekere Jac Rooseboom verpacht blijven. De Vetpeel ligt tussen Delbroek en Kettingdijk. Jac Rooseboom (1909-1971) woonde met zijn gezin in een bijgebouw van Lindenhof. Hij was een zoon van Pieter Bastiaan Rooseboom en Marrigje de Haan. Pieter Bastiaan Rooseboom was tot 1932 pachter van de nabijgelegen Bietwoning van Hollandia.
Nadat Boven- d’Eerdt Delbroek in de boerderij trok, raakten Jac en zijn gezin kort daarna dakloos vanwege een brand. Door de Duits gezinde burgemeester en NSB-er Rösener Manz werd daarop de zaal van café de Paol (Creemers) ingevorderd en heeft hij daar kunnen wonen tot de pachttermijn was verstreken. Daarna is het gezin vertrokken naar Deurne, waar Jac het bedrijf en ouderlijke woning van zijn vrouw Hendrikje Profijt kon overnemen.
Boven- d'Eerdt kocht Delbroek (in tegenstelling tot wat in de krant staat) overigens ook niet alleen, maar deed dat samen met zijn zwager Piet Adams uit Hunsel. Heet dat niet een maatschap? Deze Piet Adams boerde daar tot ongeveer 1949 en keerde toen terug naar zijn ouderlijke boerderij in Hunsel. Hij hield daarbij zijn gronden van Delbroek in eigendom en gebruik, die later (rond 1970-1980) door zijn kinderen zijn verkocht aan de Gemeente (bedankt voor de aanvulling Wiel).
Opvallend in het bericht in de Nieuwe Koerier van 1942 vind ik ook, dat weer gesproken wordt over “Heipastoor”. In de Nieuwe Koerier van 27/06/1941, vond ik een nagenoeg zelfde artikel van een zekere Ef. Ha. dan in “In en om Weert” van september 1924. Over plagiaat gesproken!! In dit bericht werd ook de naam “Heipastoor” genoemd.
Toen de gemeen-telijke stortplaats aan de Kootspeel begin jaren ’50 van de vorige eeuw vol raakte, werd een nieuwe plek gezocht. Dat werd dus in de omgeving van Delbroek.
In eerste instan-tie was dat een perceel aan de noordkant van de tegenwoordige Hazenweg Bertus Stienen, bij de oudere inwoners van Altweerterheide bekend als “Bertus de Zwunger”, woonde samen met zijn Marieke in een eenvoudig huisje aan de Hoogbeemdenweg en verdiende de kost als scharenslijper en venter. Hij was een vaste bezoeker van de stortplaats. Voor hem viel er blijkbaar op de stortplaats genoeg te vinden waar wat aan te verdienen was. In 1965 werd het recht om daar afvalstoffen te verzamelen toegekend aan de familie Pruijmboom.
De eens zo statige hoeve Lindenhof heeft helaas moeten wijken voor de “vooruitgang”; een uitdijende vuilnishoop. Na jaren van leegstand is de boerderij uiteindelijk afgebroken in 1977. De boerderij van de Wit staat er nog steeds, maar is niet in bedrijf.
De Wit en Boven- d’Eerdt/Adams zijn zodoende de laatste eigenaren van Delbroek geworden.
Het gaat om een gebied met een lengte van 750 m. en breedte van 300 m.
Hoewel deze site Weert en natuur heet, gaat het in deze post meer over de geschiedenis dan de natuur. Deze 2 zijn echter onlosmakelijk met elkaar verbonden; wat in het verleden is gebeurd, heeft dit gebied doen ontstaan. Ik besef terdege dat het een erg uitgebreide post is geworden, maar hoop dat je het desondanks met plezier hebt gelezen.
Wil je nog wat meer weten over het “Nieuwe Delbroek”, bezoek dan eens mijn post:
“Voormalige stortplaats Delbroek.“
In andere post heb ik nog andere ontginningen in Altweerterheide en hun historie uitgebreid beschreven. Door te klikken op onderstaande links, zijn die ook te lezen:
Karelke, Delbroek, Wijffelterbroek, Hollandia Kruispeel, Kettingdijk.
