De Boshoverheide is een natuurgebied in de gemeente Weert tussen Weert en Budel. De heide is ruim 200 ha groot en ligt tussen de
Loozerheide en de
Weerter- en Budelerbergen. Een gedeelte van de heide wordt druk bezocht vanwege het grootste en uitgestrektste
urnenveld van NW-Europa dat zich daar bevindt. Er is een kleine zandverstuiving en er lopen zandweggetjes door het hele gebied, zodat wandelaars vanaf het urnenveld naar de Loozerheide kunnen lopen. Fietsen is onmogelijk.
 |
| Panorama van de Boshoverheide vanaf de verhoogde vogeltelpost op de Loozerheide |
De grote droogte doet het ergste vrezen voor dit heidegebied. En dan bedoel ik nog niet eens het gevaar van een brand, maar ook het niet tot groei en bloei komen van de heide. Dat zou al voor het derde jaar op rij zijn. De heide heeft het hier overigens sowieso al moeilijk, want het is hier “dankzij” de stikstofdepositie, afkomstig van boerenbedrijven, verkeer en industrie uit de omgeving dat de grond verzuurt en het pijpenstrootje hier het beeld steeds meer bepaalt.
 |
| Panorama van de Boshoverheide vanaf de verhoogde vogeltelpost op de Loozerheide |
Dat gaat ten koste van de gevoeliger planten die in dit voedselarme milieu thuis horen zoals de heide, maar ook bijvoorbeeld zonnedauw, gagel, heidekartelblad, viooltjes en muizenoortje.
Door de dichte matten die de wortels van het pijpenstrootje op de bodem vormen, krijgen de zaden van andere planten namelijk nauwelijks gelegenheid te ontkiemen en op te komen. Zo worden ze geleidelijk verdrongen. Een boeiend artikel over de stikstofdepositie op de heide vond ik “
Van heide en boeren naar stikstof en wensnatuur”
 |
| Pijpenstrootje kan ook slecht tegen droogte |
Pijpenstrootje houdt van nattere bodems, die tenminste vochtig zijn en redelijk zuur. Dus ook het pijpenstrootje heeft het hier nu moeilijk door de droogte.
 |
| In een vochtigere omgeving gedijt het pijpenstrootje goed |
Het klinkt misschien stom, maar een brand zou hier bijna welkom zijn om een verdere groei van het pijpenstrootje tot stand te brengen!!!!
Ik zeg dat niet zo maar, want het wordt vaker bewust gedaan, zoals bijvoorbeeld op
de Sallandse heuvelrug.
Het gecontroleerd afbranden, mits aangevuld met begrazing, blijkt namelijk effectief om de door anorganische stikstofdepositie veroorzaakte dominantie van pijpenstrootje in droge heide te doorbreken en struikhei en andere karakteristieke soorten van dit habitattype weer te laten toenemen. Een uitgebreid onderzoek van Robert Bobbink e.a. over periodiek gecontroleerd branden om de effecten van vermesting, verzuring en verdroging terug te dringen en de voor Nederland karakteristieke (natuur)waarden duurzaam te behouden, kun je lezen in "
Branden als EGM-maatregel". EGM = Effect Gerichte Maatregelen.
Na het gericht branden komen mooie jonge heide en diverse kruiden terug. Er wordt overigens alleen gebrand bij vorst om het beheersbaar te houden en kleine dieren en insecten die dieper in de grond overwinteren, lopen dan geen gevaar. Maar als het gecontroleerd branden of een spontaan ontstane brand in de zomer vanwege de sterke droogte uit de hand loopt en overslaat gaat dat ten koste van veel meer. Dus nee, toch maar niet..................
Heideterreinen moeten vooral tijdig begraasd, geplagd en eventueel gemaaid worden om die vergrassing (pijpenstrootje) en dichtgroeien met bomen en struiken voor te blijven. Om heide in stand te kunnen houden, is dus beheer noodzakelijk, maar omdat daar lange tijd geen sprake van is geweest, is er veel verdwenen en is het nog maar een fractie van wat het ooit was.
Onze moderne "grasmaaiers" in de vorm van Schotse hooglanders, Galloway-runderen en Taurossen hebben het ook niet echt begrepen op deze grassoort. Misschien dat dit te maken heeft met het feit dat
bloeiend pijpenstrootjesgras giftig is. Tijdens de bloei (dus niet tijdens de groei en in de winter) maakt het pijpenstrootje namelijk blauwzuur aan dat opgeslagen wordt in de stengels. Geen púúr blauwzuur, maar verbindingen waar blauwzuur in zit. Als er echter grote hoeveelheden worden gegeten, kan dat tot problemen leiden. Het is een afweermechanisme van veel planten, dat van nature wordt gevormd door verschillende bacteriën, algen, schimmels.
Niets opvallends, want 10% van onze planten schijnt deze blauwzuurverbindingen te bevatten. Het wordt onder andere aangetroffen in bonen (kikkererwten, limabonen), vruchten (zaden en pitten van appels, kersen, peren, abrikozen, perziken en pruimen), bittere amandelen, walnoten, beukennoten, cashewnoten, lijnzaad, koolsoorten (broccoli, witte kool, boerenkool, spruiten). Ons lichaam weet dat in de lever om te zetten in thiocyanaat dat in ons speeksel komt en niet alleen belangrijk is voor de vertering van zetmeel, maar ook een antibacteriële werking heeft. Het kan dus absoluut geen kwaad om pitten van appels op te eten, mits dat op een normale manier gebeurt (bv. eet afzonderlijk geen handenvol pitten).
 |
| Jacobskruiskruid |
Dieren voelen feilloos aan of ze iets kunnen eten of niet. Denk bijvoorbeeld maar eens aan het giftige Jacobskruiskruid dat de dieren laten staan en ook wordt er altijd in een boogje om de giftige boterbloem heen gelopen. Op het heideveld zullen ze dan ook in de zomer eerst aan andere planten beginnen en het pijpenstrooitje het liefst mijden. Anders is het natuurlijk als er niks anders voorhanden is. Vooral in de winter zit er vaak niks anders op.
Vaak is het zaad van dit gras ook geïnfecteerd met het zogeheten "pijpenstrootjesmoederkoren". Een giftig schimmel, dat vroeger ook in graan voorkwam. Vandaar de naam. Deze schimmel vormt een hard, purperzwart vruchtlichaam op het zaad. Ook in de winter is dit soms nog wel eens te zien als een zwarte verdikking, die dan tussen je vingers als poeder uit elkaar valt. Vroeger werd moederkoren gebruikt om bloedingen na de bevalling tegen te gaan, maar het was ook bekend als middel om abortus mee op te wekken. En bovendien bevat moederkoren ook nog eens een hallucinogeen stof, die nauw verwant is aan LSD en dan ook als grondstof voor dit spul wordt gebruikt.
 |
| Afgevreten pijpenstrootje op de Loozerheide |
 |
| Urnenveld |
Dus behalve dat het pijpenstrootje weinig voedingswaarde heeft, is het geen wonder dat de beesten liever geen pijpenstrootje willen vreten, maar als er in de winter niks anders is, moeten ze wel. De exmoor ponny’s schijnen er overigens geen probleem mee te hebben. Begrazing van het heideveld met taurossen en exmoors zou een overweging kunnen zijn, omdat ze op de ernaast gelegen Loozerheide grazen, maar hun betredingsdruk leent zich niet tot de heide en ze zullen de heidestruiken ook niet links laten liggen en door hun manier van grazen de heidestruiken onherstelbaar beschadigen.
Bovendien moet de Boshoverheide voor het publiek toegankelijk blijven en zulke grote beesten schrikken af. Je kunt daarom beter in de richting van schapen en geiten zoeken. Om die reden heeft het belgische Natuurpunt bijvoorbeeld op de
Bolloheide (bij het Belgische Werchter) gekozen voor Ouessant schapen. Zij behoren tot een van de kleinste schapenrassen, maar zijn heel sterk omdat ze oorspronkelijk afkomstig zijn van barre streken. Ze vragen dan ook weinig verzorging en wat vooral belangrijk is, ze kunnen tegen het blauwzuur van het pijpenstrootje.
Herstel van de heide is alleen mogelijk als nog kiemkrachtig zaad aanwezig is, of als dat van elders aangevoerd wordt. Op de Boshoverheide wordt de heidegroei door middel van kleinschalig plaggen weer gestimuleerd en in stand gehouden. Men noemt dit plaggen chopperen. Dat wil zeggen dat er slechts een dun laagje aarde wordt verwijderd. Te zien aan de parallel lopende banen waar alle vegetatie wordt weggehaald. Op de eerste 2 foto's kun je die ook duidelijk zien. Grootschalig plaggen levert misschien meer heide op, maar is vanuit het oogpunt van toename van de biodiversiteit ook weer niet altijd gunstig.
 |
| Bruin zandoogje |
Een groot deel van de oorspronkelijke gevarieerde structuur gaat daarmee namelijk verloren, wat ook verlies van bijzondere plant- en diersoorten met zich mee kan brengen. Overwinterende rupsen van hooibeestjes, bruine zandoogjes en heivlinders vinden bijvoorbeeld een veilig winterverblijf in de graspollen en de kleine heivlinder leeft vooral op de overgang van open stuifzand naar heide en schraal open grasland,
