Allemaal beestjes: Boomkikker in het Hasselterbroek

Zeven jaar geleden (in juni 2015) schreef ik in een post dat ik had deelgenomen aan een boomkikkerexcursie in het 190 ha grote Hasselterbroek. Dat kun je HIER nog eens nalezen. Het Hasselterbroek maakt deel uit van het Grootbroek. Het was een avondexcursie, die dus niet bedoeld was om die kikkertjes met hun exotische uiterlijk te zién, maar om ze te hóren. En dat was inderdaad het geval. Na het invallen van de duisternis was het "krék-krék-krék" overal te horen. Ik prentte de plekken waar ik ze hoorde goed in mijn hoofd en ben de week daarna nog eens teruggegaan om ze te vinden. Het resultaat was "nul komma nul".....Enigszins teleurgesteld ben ik weer huiswaarts getogen. Vandaar dat ik kort daarna besloot om eens naar de Doort in Echt te gaan. Omdat dat gebied kleiner is en ze daar in grotere getale voorkomen, is de kans van slagen namelijk stukken groter. Foto's daarvan heb ik in bovengenoemde post geplaatst. Eigenlijk niet iets voor een blog met de naam "Weert en natuur", maar toch mooi om mee te maken en te laten zien.

Afgelopen dinsdagmorgen ben ik met de Mycologische Werkgroep Midden-Limburg weer naar de Doort gegaan om dit kikkertje te spotten en aangezien de weersomstandigheden optimaal waren (met een zonnetje en windstil), is dat helemaal uitgekomen. We vonden meerdere exemplaren, die in de braam-struiken zaten te genieten van het zonnetje. Foto's van die kikkertjes vind je op het eind van deze post.

Na het avondeten ben ik diezelfde dag ook nog met de Slobkousjes naar het Hasselterbroek gegaan om daar plantjes te inventariseren. De "Slobkousjes" is een werkgroep die is aangesloten bij het Vlaamse Natuurpunt. Het is een enthousiaste groep natuurliefhebbers, die wekelijkse wandelingen maken, al naar gelang het seizoen, op zoek naar planten, paddenstoelen en mossen, maar vooral om te genieten van alles wat de natuur aan moois te bieden heeft. Als ze dichtbij huis een natuurgebied bezoeken, wil ik me daar nogal eens bij aansluiten.

Ik heb ze erop geattendeerd dat er in het Hasselterbroek ook boomkikkertjes zijn. Je mag het puur toeval noemen dat iemand het 4 cm grote kikkertje vond bij een kleine poel in een gras- en bloemrijk weiland. Niet op een braamstruik zoals ik verwacht had, maar gewoon tussen de pitrus en het hoge gras. Dat is het voordeel als je met een groep bent. Hier geldt: "twee ogen zien meer dan één" en 11 paar ogen zien nog veel meer... De Slobkousen reageerden  dolenthousiast en ik deed niet voor ze onder.....

Omdat het kleine kikkertje in het hoge gras zat, viel het niet mee om er topfoto's van te maken, maar ik ben er desondanks blij mee. Vandaar dat ik ze plaats.  

Heel opvallend zijn de "zuignapjes" aan de grote vingers en tenen. Deze geven houvast. Omdat de bruine kwaakblaas ontbreekt, hebben we hier met een vrouwtje te maken.

De tint groen kan, naar het schijnt, te kunnen variëren. Dat is afhankelijk van de mate van vochtigheid, de temperatuur, het (zon)licht én de gemoedstoestand. Bij stress wordt de kikker namelijk donkerder van kleur. Zou dat hier het geval zijn?  Met al die enthousiaste reacties en drukte om hem heen, sta ik er niet van te kijken.

Een ideale boomkikkervijver in de Doort

De boomkikker stelt hoge eisen aan zijn omgeving, zowel in het water als op het land. Tijdens de voortplantingsfase heeft hij behoefte aan voedselarm of hooguit matig voedselrijk water dat vrij is van roofvis (ook stekelbaarsjes horen daar bij). In een natuurlijk landschap, waar het waterpeil met de seizoenen meebeweegt, vallen ondiepe wateren in loop van de zomer droog. Daardoor zijn deze vrij van vis. Het is ook belangrijk dat een boomkikkerpopulatie niet afhankelijk is van een of twee wateren, maar dat vanuit het oogpunt van risicospreiding meerdere geschikte wateren beschikbaar zijn. Ze moeten een open zonnige ligging hebben, met direct aan de oever een overwegend korte kruidachtige (geen struiken en bomen) begroeiing. Na de voortplanting zoeken boomkikkers zonnige beschermde plekken op het land, zoals in ruigtes van riet, pitrus en vooral in braamstruiken.

De foto's die ik nu laat zien, zijn gemaakt in de Doort.

Het was even zoeken, maar hier is ie dan......

Aan de bruine kwaakblaas is te zien dat dit een mannetje is

Herkenning van de boomkikker is niet zo moeilijk. Het heldergroene, maximaal 5 cm grote, kikkertje, is egaal gekleurd, met een gladde huid op de rug. Langs de flanken loopt een donkerbruine streep van neus tot lies. De buik is grauwwit van kleur en korrelig. Zijn ogen zijn oranjebruin of geelachtig en hebben een horizontale pupil. 

Ze vertrouwen helemaal op hun groene schutkleur. Omdat het een nachtactief beestje is dat overdag voornamelijk slaapt, is er niet veel actie te verwachten. Vandaar dat ze ook heel goed van dichtbij te bekijken zijn. Volwassen kikkers zijn in de regel ook minder schuw dan jonge exemplaren.

De huid van kikkers is erg kwetsbaar en door aanraking kan de natuurlijke slijmlaag worden aangetast. Pak ze dus nooit op. Verstoren en oppakken van deze beschermde soort is bovendien door de flora- en faunawet verboden. Ook waarneming.nl accepteert bijvoorbeeld geen foto waarop je het kikkertje in je hand hebt. De soort staat op de Rode lijst en heeft als beschermingsstatus "bedreigd"....

Helaas kon er geen lachje af, maar wat wil je ook als je zo bekeken wordt.....

't Hasselterbroek

Een tijdje geleden heb ik deelgenomen aan een boomkikkerexcursie in het Hasselterbroek, die door Stichting Ark werd georganiseerd. Het was een avondexcursie, dus niet bedoeld om ze te zien, maar om ze te horen.
't Hasselterbroek is onderdeel van het Grootbroek en maakt deel uit van het grensoverschrijdende natuurpark Kempen-Broek en heeft overigens niets met de stad Hasselt te maken. Het is het landbouw- en natuurgebied dat deel uitmaakt van ’t Hasselt, een gehucht van ca. 300 inwoners in de gemeente Bree. Het woord (h)asselt is mogelijk afgeleid van de Germaanse woorden *aski- 'es' en *lauχa- 'bos'. Dus: het essenbos. Het Hasselterbroek maakt deel uit van het voormalige Grootboek

In het westen sluit het Hasselterbroek aan bij de Luysen en de Sint-Maartensheide, in het noorden bij Domeinbos Grootbroek en Stramprooierbroek  en in het oosten bij de Zig. Het is een gebied van bijna 190 hectare dat wordt beheerd door de vereniging Limburgs Landschap vzw. Het was oorspronkelijk een heidegebied met natuurlijke poelen en moerassen in de natuurlijke laagtes, maar het werd na 1870, na het graven van de Lossing, grotendeels omgezet in weiland. Talloze sloten en slootjes zorgden voor de drainage.

Breeërstadsbeek

De  Nieuwbeek, Breeërstadsbeek, Horstgaterbeek, en grotere sloten als Verwielensloot en Asdonksloot  zorgden voor de afvoer van het water naar de Abeek. Sinds 1970 werd het landbouwgebied geleidelijk steeds meer voor maisteelt gebruikt, waardoor o.a. de weidevogels sterk in aantal afnamen.

Van oorsprong is de boomkikker te vinden in kleine, natuurlijke poelen in rivierdalen. Van daaruit heeft hij een plaats gevonden in het kleinschalige agrarische landschap waarin struwelen en drinkpoelen voor vee als secundair leefmilieu geschikt bleken te zijn. Door de veranderingen in het Hasselterbroek verdween niet alleen de weidevogel steeds meer uit het gebied, maar legde ook de boomkikker al in de jaren '50 het loodje.

Gelukkig kocht Limburgs Landschap vzw. het gebied in 1992 aan. Er werd een reservaat voor weidevogels ingericht met een oppervlakte van meer dan 25 hectare en samen met de aanwezige landbouwers werden beheersmaatregelen uitgevoerd. Door het leefgebied te vergroten en te verbeteren door moerasherstel en doelgericht beheer wil men een terugkeer van de boomkikker mogelijk maken.

Door middel van de extensieve begrazing met Galloways en Konikpaarden hoopt Limburgs Landschap vzw dichtgroeien te voorkomen en een geschikt zomerbiotoop te creëren voor de boomkikker.

Zo’n biotoop bestaat uit een gevarieerd landschap van afwisselend natte hooilanden met drinkpoelen en overgangen tussen open gebieden en bos door zonnige ruigtes (met name braamstruwelen). Door ondiepe poelen te graven, zullen die bij langdurige droogte af en toe droogvallen en daardoor vrij blijven van (roof)vis. Dit is van groot belang tijdens de voortplantingsfase van de boomkikker.

De aangeplante sparren- populieren en Amerikaanse eiken worden geleidelijk vervangen door eikenberkenbossen en wilgenstruweel op de nattere delen.

Door de ontsnippering van de gebieden en het huidige beheer, blijken in 2009 de kikkertjes na een halve eeuw weer in het Hasselterbroek te zijn teruggekeerd. De herkomst is niet geheel duidelijk. Mogelijk via kolonisatie vanuit de Brand en Jagersborg (Itterbeekvallei).

De bedoeling van de avondwandeling was om op zoek te gaan naar het exotisch ogend boomkikkertje. Mijn intentie was dus niet om ze te zien, maar om ze te horen en er zo achter te komen waar ze zaten. Overdag hoor je ze namelijk niet, maar na het invallen van de duisternis (zo rond half 10) begint het “krék-krék-krék-krék-achtig" geluid. Alsof het ene territorium tegen het andere aan het “strijden” is wie het hardste kan. Prachtig om te horen.

Door de plaatsen goed in mijn oren te knopen, wilde ik daar bij een volgend bezoek naar toe te gaan om te proberen dit kikkertje te vinden en te zien…. Dat mislukte helaas, want op de plaatsen die ik later bezocht heb, heb ik geen kikker kunnen vinden. Mogelijk dat het bij een volgend bezoek alsnog lukt.....

Om je toch enig idee van dit prachtige kikkertje te geven, plaats ik enkele foto’s, die ik onlangs in natuurgebied De Doort (tussen Dieteren en Echt) heb gemaakt.

De kleine kikker, met zuignapjes aan de poten, houdt zich vooral op in de braamstruiken, waar hij voedsel zoekt of een zonnebad neemt. Het zijn echte zonaanbidders, die ook nog eens niet van wind houden.

Hoewel de grasgroene boomkikker op de foto groot lijkt, is hij vrij klein; hij bereikt slechts een lengte van ongeveer vier centimeter. Om ze te vinden moet je dus 't goede weer, een portie geluk en vooral geduld hebben. Ze vertrouwen blijkbaar op hun camouflage, want ze verstoppen zich gelukkig niet en blijven doodstil op hun plekje zitten. De soort is in Nederland en België zeer zeldzaam.

Ondanks dat ik dus ze niet in het Hasselterbroek heb gezien, heb ik genoten van de wandelingetjes die ik er maakte. Het gebied kenmerkt zich door een afwisseling van terreintypes: naast weilanden zijn er bos- en heidegebieden. Er zijn ook wandelroutes uitgezet voor degenen die het gebied niet zo goed kennen.

Het mozaïek van grasland, ruigte en bos dat het Limburgs Landschap vzw nastreeft komt niet alleen de boomkikker ten goede. Men verwacht namelijk dat ook de grauwe klauwier en andere zeldzamere soorten hiervan zullen profiteren, Deze zeldzame en in Vlaanderen met uitsterven bedreigde vogel heeft een landschap nodig met hoge bomen, laag struweel, grasland, ruigtes, pioniersvegetaties (zandweggetjes, bloemenrijke akkers) en poelen.

Als het biotoop geschikt is voor de klauwier, zullen ook weidevogels en soorten als bijvoorbeeld geelgors, boompieper, roodborsttapuit en de diverse libellensoorten daar van profiteren. Zo vond ik o.a. dit jonge kievitkuikentje tussen de maisplantjes. Kort nadat de jongen uit het ei gekropen zijn, verlaten zij het nest. Het duurt dan nog ongeveer vijf weken voor ze kunnen vliegen, maar ze blijven dankzij hun goede schutkleur nagenoeg onzichtbaar voor vijanden en mochten ze gezien worden, dan lopen ze er "als een kievit” op hun kleine rappe pootjes vandoor. Vandaar dat die waarschijnlijk zo opvallend groot zijn......