Winters Luysen

Afgelopen maandag togen we met z'n tweetjes rond het middaguur naar natuurgebied "de Luysen".
Een "reisreporter" die ik ken van de reissite Columbus, stond perplex toen ze van me hoorde dat er in Nederland en België ijsvogeltjes zijn. Ze had die hier nog nooit gezien en vroeg of ik een keertje met haar op pad wilde gaan om zo'n vogeltje te spotten. Dus voor maandag afgesproken en laat het nou net gevroren hebben. Ik had er dan ook weinig fiducie in, want het vogeltje heeft open water nodig, waar het zijn voedsel gaat zoeken. Maar 't was nu eenmaal afgesproken.

Bij de eerste kijkhut, waar een aantal vogelaars met hun 500 mm telelenzen lieten blijken, dat we met onze apparatuur een "vreemde eend in de bijt waren", was alles stijf bevroren. Maar bij de derde kijkhut was er gelukkig vlakbij wel een ijsvrij plekje. We hoefden niet lang te wachten, want niet veel later kwam het eerste beestje al aangevlogen. Minder dan 7 meter van ons af..... Een prachtig moment, maar dan valt het nog niet mee om van zo'n klein supersnel vogeltje een geslaagde foto van te maken.

Het totaal aantal broedparen tot begin jaren zestig schommelde steeds tussen enkele tientallen en enkele honderden paren. En op de site van Waarneming.nl lees ik dat er dit jaar een recordaantal ijsvogels is ingevoerd. Er zijn al meer dan 25.000 ijsvogels gemeld, dus het gaat de goede kant op met dit prachtige vogeltje. Zeldzaam mag je 'm dus niet meer noemen... Het is alleen de kunst om 'm te vinden en er bovendien een mooie foto van te maken. Dat is, zoals je ziet, gelukt en onze dag kon niet meer stuk......

Zoals je ziet was de grote plas bij de eerste kijkhut helemaal bevroren. Dit is niet de prettigste periode voor het vogeltje, maar voor ons leverde het mooie plaatjes op. Het was helder weer en het zonnetje scheen, dus het werd alsnog een mooie geslaagde dag.

Schijnbaar is er nog iemand die een prive perceeltje heeft in het gebied. Normaal loop je dit schamel onderkomen voorbij, maar met een winters zonnetje levert het mooie plaatjes op.

De laagstaande zon zorgt voor bijzondere effecten in het elzenbroekbos, dat momenteel onder water staat.

Voor de vogels is het nu niet de fijnste periode, maar er zijn gelukkig nog voldoende ijsvrije plekjes.

Na enige tijd zijn we verder gewandeld door het gebied. De reisreporter was "hilarisch" en heeft (net zoals ik) menig mooi plaatje geschoten. We zijn doorgewandeld tot aan de Abeek.

Bij de Abeek lopen een zestal Schotse Hooglanders rond. Ondanks hun imposante hoornpartij zijn het publieksvriendelijke dieren. De dieren, met een prachtige dichte wintervacht, waren dan ook goed benaderbaar en trokken zich van onze aanwezigheid niks aan. Uiteraard bleven we op een veilige afstand, want je weet maar nooit.

De Schotse Hooglander is behoorlijk zelfredzaam en kan goed overleven zonder menselijke bemoeienis; het kan zich goed tegen de kou te weren door de lange beharing en slaat vetreserves op. Het feit dat ie langharig en kortbenig is, is echter ook een beperking in met name de ruigere, moeilijk toegankelijke natuurgebieden. Dit is ook goed te zien bij het jonge dier dat al bijna tot aan zijn buik in de sneeuw staat. Op de Luysen zorgt het rund echter alleen voor de begrazing van de graslanden langs de beek.

Het werd laat voor we er erg in hadden en de reisreporter moest nog helemaal terug naar Nijmegen, dus het werd tijd om te vertrekken. Nog even snel wat foto's bij de beek en dan naar huis.

Onderweg werden we, ter afsluiting van een geslaagde dag, nog getrakteerd op een prachtige zonsondergang, dus moest er nog een paar keer gestopt worden voor een foto.

Grote werken in De Luysen

Op 13 augustus stond op de site van Natuurpunt Bree:

Grote werken in De Luysen.

“Grote werken zijn gepland aan de grootste vijver in het vijversysteem de Luysen. Door gerichte ingrepen willen we het systeem beter beheerbaar maken en willen we extra moeraszones creëren. Als voorbereiding van deze werken is nu reeds gestart met het aflaten van de vijver. Wanneer dit grotendeels achter de rug is, wordt de vijver afgevist. Van zodra de bouwvergunning in orde is en de aannemer aangeduid, zullen de werken starten".

 

Momenteel is Natuurpunt dus bezig met het meer open maken van natuurgebied Mariahof - De Luysen, door kap en het herinrichten van het resterende watersysteem. Het betreft de voormalige visvijvers, aan de oostkant van de Luysen (blauwe omlijning op het kaartje). In mijn vorige blog heb ik al verteld over Mariahof - De Luysen. Het Mariahof was voorheen een boerderij (gebouwd tussen 1800 en 1814) en is in de jaren '60 ingericht als verblijfsrecreatie voor hengelaars. Het domein Mariahof sluit aan bij de Luysen en bestaat voornamelijk uit waterplassen, die in de jaren '60 en '70 als visvijvers zijn ingericht en goed bereikbaar zijn gemaakt door de aanleg van dijken. Na de aankoop van de vijvers en de boerderij door Natuurpunt in 2006 is met de hulp van de stad Bree en de inzet van vele vrijwilligers bij de boerderij een bezoekerscentrum ingericht, dat in de zomer van 2012 officieel is geopend als "Natuur.huis Mariahof".

De vijvers krijgen via gescheiden systemen water van de Abeek, dat uiteindelijk uitmondt in de Lossing of Emissaire. Met in- en uitlaatconstructies kan men het waterpeil in de vijvers afzonderlijk beheren. De herinrichting van de vijvers is nodig om het domein naadloos en zonder verlies van natuurwaarden te laten aansluiten op het naastliggende de Luysen. Ook de vijvers van Mariahof zullen zodoende in de nabije toekomst een veel natuurlijker karakter krijgen met rietkragen en wilgen en een "paradijs" voor talloze diersoorten zijn (worden). Door het gebied aan te sluiten op de Luysen en toegankelijk te maken voor natuurliefhebbers, ontstaat één aantrekkelijk aaneengesloten natuur- en wandelgebied, met paden, knuppelbruggetjes en vogelkijkhutten.

Mariahof - De Luysen

Het 70 ha. grote Natuurgebied “Mariahof - De Luysen” ligt net over de grens bij Stramproy in het Belgische Bocholt en Bree. Het maakt deel uit van het grensoverschrijdende landschap Kempen-Broek; een aaneen- schakeling van natuurgebieden in Nederlands - en Belgisch Limburg.

De Europese Unie heeft een onschatbare ecologische rijkdom. Ook Kempen-Broek draagt zijn steentje bij. Maar planten en dieren sterven in een steeds sneller tempo uit door onze natuurbelastende manier van leven. De voornaamste bedreigingen zijn verzuring, verdroging en vermesting. De laatste decennia hebben overexploitatie van ruimte en grondstoffen, vervuiling, exoten en klimaats- verandering (?) er toe bijgedragen dat steeds meer soorten en leefgebieden onder druk zijn komen te staan. De versnippering van leefgebieden is vooral een grote bedreiging voor onze fauna.

gevlekte smalbok op de bloem van een grote berenklauw

Deze bedreigingen verstoren het natuurlijk evenwicht en hele ecosystemen dreigen te verdwijnen. Om die natuur te beschermen, werd begin jaren ’90 het Natura 2000- netwerk en LIFE + in het leven geroepen. Natura 2000 is de naam voor het grens- overschrijdende netwerk van natuurgebie- den dat de Europese lidstaten hebben afge- bakend op basis van de Vogel- en Habitat- richtlijn. Deze 2 richtlijnen vormen het hart van het Europese natuurbeleid en hebben als doel de biodiversiteit te versterken.

Biodiversiteit is de afkorting van ‘biologische diversiteit’ en staat voor de verscheidenheid aan levensvormen en ecosystemen. Het gaat over diversiteit aan soorten (de variatie van alle soorten dieren, planten, zwammen en micro-organismen) en diversiteit aan ecosystemen (het geheel van relaties tussen soorten onderling en het leefgebied waarin ze voorkomen).

De Abeek met op de achtergrond de vijvers van de Luysen

Via LIFE +, het vroegere Life-natuurfonds, trekt Europa middelen uit om de ontwikkeling van Natura 2000- gebieden te ondersteunen. Het geld gaat naar projecten die als voorbeeld kunnen dienen voor het Europese natuurbeleid. LIFE+ houdt na dit jaar (2013) op te bestaan en wordt voor de periode 2014-2020 opgevolgd door het "Financieringsinstrument voor het milieu". Het doel ervan is om een belangrijke bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van een beter milieubeleid . Ook wil het praktijken ontwikkelen om biodiversiteitsverlies te stoppen en ecosystemen te herstellen.
De Abeek is met zijn omliggende moeras- en heidegebieden terecht in het Europese Natura 2000 netwerk van internationaal belangrijke gebieden opgenomen.

Dankzij de Europese financiële steun aan het project “Life Abeek” kan het Belgische Natuurpunt vzw. van 2010 tot 2015 grootschalige natuurherstelacties rondom de Abeek uitvoeren. Natuurpunt vzw. is een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor natuurbehoud in Vlaanderen. In onze grensstreek zijn Natuurpunt Bocholt (o.a. Smeetshof) en Natuurpunt Bree actief. Natuurpunt Bree beheert o.a. De Luysen, Mariahof, Sint-Maartensheide en de A-beek.

Percelen en streken met een veel voorkomend soort begroeiing, kregen vroeger de naam van het vegetatietype dat men er aantrof. Zo is de naam van het bij Molenbeersel gelegen natuurgebied "De Zig", afgeleid van zegge en de naam "Luysen" zou, zo lees ik overal, afkomstig zijn van "luys-kruyd", waarmee men de begroeiing met riet, rietgras of lisdodde bedoelt.
Toch waag ik het deze uitleg te betwijfelen...... In "Le grand dictionnaire François-Flamand" (1739) staat namelijk bij luyskruyd: herbe aux poux, pediculaire. Dit is de benaming voor verschillende planten die als middel tégen luizen worden (of werden) aangewend. Bedoeld worden o.a. (moeras)kartelblad, maar ook stinkende lis en gagel. Deze verklaring vind ik ook bij onder andere "INL, Schatkamer van de Nederlandse taal"(1923) en bij "Volkoomen.nl"

Vroeger was Mariahof - de Luysen een uitgestrekt moerasgebied, dat was ontstaan doordat enkele beken uitmondden in een laagte. De A-beek, die plaatselijk soms meer dan een km breed was, was de meest bekende. “De Amazone in het klein”, werd ie wel eens genoemd. De plassen zijn ontstaan door turfwinning en naderhand door een maandenlange ondergrondse veenbrand.

In 1965 kocht bouwkundig opzichter Jan Michiels uit Beek 13 ha. moeras in het dan tot dan toe nog ontoegankelijke gebied aan de rand van het Stramproyerbroek. In eerste instantie begon hij met de aanleg van een viskwekerij, maar al in 1968 zette hij het groots op door de aanleg een  recreatiedomein met een 3 ha. groot natuurzwembad met stranden en zonneweiden en  roei- en visvijvers. Topdagen van 4 tot 7000 bezoekers waren geen zeldzaamheid. en in de daarop volgende 3 seizoenen zijn meer dan 100.000 bezoekers de poorten van de "Luysen"  gepasseerd..(bron: Land van Weert  van 27 april 1972). En dit alles vond plaats in de bufferzone van het Stramproyerbroek, waar eigenlijk geen recreatie mocht worden bedreven.

Ondanks protesten van vooral de Stichting Natuurbeschermingsactie Limburg (N.B.L) maar ook andere.natuurverenigingen werden de activiteiten aldaar in eerste instantie nog door de gemeente Bree gedoogd. Nieuwe uitbreidingsplannen zoals een speeltuin, een camping, weekendhuisjes, een winkel, een restaurant en zelfs een danszaal en disco hebben hem uiteindelijk echter de das omgedaan. Pogingen om tot overeenstemming te komen met de gemeente lukten niet omdat Michiels (†2011) gewoon deed wat hij voor ogen had.......  Zelfs sluiting van de camping in juli 1981 en de sloop van de illegaal gebouwde woning, winkel, café- annex dancing in december 1981, weerhield hem niet om door te gaan.  In april 1984 stond dan ook in weekblad Op de Keper een artikel met als kop: "Familiecamping de Luysen nog attraktiever", waarin weer een aantal vernieuwingen en verbeteringen werden vermeld.. Hij heeft een jarenlange strijd gevoerd om het terrein gelegaliseerd te krijgen, maar ving uiteindelijk overal bot. Beginjaren '90 van de vorige eeuw legde hij zich er eindelijk bij neer en werd de stop er uitgetrokken. NU zeg ik als natuurliefhebber  "GELUKKIG MAAR.....", maar als jongeman dacht ik daar toch anders over en ging er vaak met vrienden naar toe. Ondanks de mistoestanden heb ik er goede herinneringen aan en zoals je ziet was ik echt niet de enige.......

 

In 1996 is het gebied gekocht door natuurvereniging Natuurpunt en sinds 2005 is men met hulp van de gemeente Bree bezig het zodanig te herinrichten, dat de natuur weer maximaal de kans krijgt naar zijn oorspronkelijke vorm terug te keren; een waardevol moeras met open waterpartijen en flinke rietkragen. In fases heeft men de recreatieve infrastructuur verwijderd, zijn moeraszones aangelegd en zijn een aantal vijvers heringericht. Het is een waar eldorado geworden voor (bijna 50) libellen en vogels zoals ijsvogeltje, kiekendief, blauwborst, roerdomp, hout- en watersnip en talloze watervogels. De visarend, tijdens zijn doortocht naar zijn overwinteringsgebied, is hier meerdere keren gesignaleerd en ook de bever heeft, naar het schijnt, het gebied ontdekt, hoewel ik er geen sporen van heb aangetroffen.
Op dit moment is men bezig met de herinrichting van domein Mariahof, dat er deel van uit maakt.

Natuurgebied Mariahof-De Luysen is, zoals Natuurpunt zelf zegt, "pure natuur van de bovenste plank...."