Een leeuw in het zand

Onlangs kreeg ik een mailtje van mijn zwager: "Hoi Geer. Ik heb iets in mijn kas gevonden wat je zeker interesseert. Je moet eens komen kijken, want ik denk dat het de mierenleeuw is".

Ik ken het beestje van naam, maar had er nog nooit eerder een gezien. De mierenleeuw is een gaasvlieg waarvan de larven in de grond leven. De naam heeft ze te danken aan deze larven, die op unieke wijze hun prooi weten te vangen. Dus ja, ik was zeker geïnteresseerd en ben nog dezelfde dag gaan kijken.

Bij aankomst zag ik meer dan 20 mooie kuiltjes in een gedeelte van de kas dat niet gebruikt wordt en waar de grond kurkdroog was. De larve van de mierenleeuw is namelijk een echte "valkuilbewoner", die altijd verdekt opgesteld zit op de bodem van een kuiltje, onzichtbaar voor eventuele prooi. En.....voor ons.
Je ziet deze larve dus niet, maar weet dat ie daar zit vanwege de kleine kuiltjes, die worden gegraven om een prooi te vangen. Doorgaans zijn dat mieren, maar het kunnen ook pissebedden, kevertjes en spinnen zijn.

Met de achterpoten en de platte kop die als een soort "schepje" functioneert, wordt het zand weg geduwd tot zo'n trechtervormig kuiltje is ontstaan. Het zand moet zo droog zijn, dat het bij de geringste beroering al in beweging raakt. Voor de mierenleeuw is dat namelijk het signaal dat er een indringer aanwezig is.

Uiteraard hebben we dat even uitgeprobeerd door er een miertje in te gooien. Terwijl de mier uit de kuil probeerde te klimmen, begon de larve door op- en neergaande bewegingen van de kop met zand naar de indringer te gooien. Die verloor de grip op het zand en zakte langzaam maar zeker naar de bodem. Daar werd het met de sterke kaken vastgegrepen, onder het zand getrokken en vervolgens leeggezogen. Bijna hilarisch om te zien, dat het lijkje na enige tijd met een welgemikte worp uit het kuiltje werd geslingerd. Hierdoor wordt natuurlijk voorkomen dat de valkuil zich vult met dode insecten en onbruikbaar wordt.

De larve doorloopt 3 stadia. Na iedere vervelling wordt het lichaam groter. Aan het eind van het 3e vervelling vindt de verpopping plaats. Ze kunnen 1 tot 3 jaar ondergronds leven voor het zo ver is.
Om zo'n larve goed te kunnen bekijken, hebben we er een met een schepje weten te vangen. Het is dan schitterend om te zien hoe dit 1 cm grote wezentje, dat er uitziet als een kluitje zand, zich even voor dood houdt en dan achteruit kruipend snel verdwijnt in de grond.

In België en Nederland komen twee soorten mierenleeuwen voor; de 'gewone' mierenleeuw (Myrmeleon formicarius) en de gevlekte mierenleeuw (Euroleon nostras). Je zult de mierenleeuw alleen kunnen vinden op een voor regen beschutte plaats, omdat ze daar het droge zand optimaal kunnen benutten. Waar het zand niet goed droog is, rollen de korreltjes namelijk niet en heeft ie ook moeite om in de grond te kruipen.

Het valt niet mee om er een scherpe foto van te maken. De larve is ongeveer 1 cm en heeft een gedrongen lichaam. Het beestje is ruig behaard zodat het zand tussen de borstelige haartjes blijft zitten en hij er uit ziet als een kluitje zand. Pas als ie beweegt zie je hem. Wat echter het meeste op valt zijn de enorme kaken die aan de binnenzijde voorzien zijn van rijen stekels. Hiermee grijpt ie zijn prooi om die vervolgens leeg te zuigen. De kop staat op enige afstand van het lichaam door een soort verlengd deel van het borststuk.

Om hem wat beter op mijn gemak te kunnen bekijken heb ik er een paar mee naar huis genomen. Je ziet hoe klein deze larve is. Ook zijn de poten en de stand ervan opvallend. De pootjes, die ook behaard zijn, zijn namelijk naar voren verplaatst en zijn aangepast om achteruit te lopen. Het achterste paar poten is veel breder en dient om de valkuil te graven.

Als er wat minder zand tussen de haartjes zit kun je hem wat beter bekijken. Je ziet nu ook hoe geribbeld zijn lijfje is. Samen met de haartjes wordt hij goed bedekt met zandkorreltjes en blijft nagenoeg onzichtbaar.

Als hij in gevaar komt, houdt ie zich voor dood, zodat je hem zelfs op zijn rug kunt leggen en even goed kunt bekijken. Hoewel de foto niet echt scherp is, kun je goed zien hoe behaard hij eigenlijk is. Door deze rijen haren heeft ie een borstelachtig oppervlak.

Als je weet waar je op moet letten is het wat gemakkelijker om ze in de vrije natuur te vinden. De larven geven de voorkeur aan een omgeving die beschut is tegen regen en wind, aangezien een regenbui of storm de kuiltjes verwoest. Ze worden daarom meestal gevonden onder overhangende boomtakken of naast grote stenen, waar ze goed beschut zijn tegen de regen. Zoals gezegd moet het zand echt kurkdroog zijn, omdat de valkuil anders niet naar behoren werkt.
Deze kuiltjes, die trouwens een stuk kleiner zijn dan in de kas, vond ik in het stuifzand bij het heideveldje achter het NMC bij de IJzerenman. Onder de stam van een omgewaaide vliegden.

Ik had een schepje meegenomen, zodat ik er een kon bemachtigen. In het zonlicht zien ze er toch anders uit. Dit komt mogelijk ook vanwege het geel gekleurde stuifzand. Dit beestje is niet dood, maar houdt zich dood, om zich vervolgens in een snelle beweging om te draaien en in het zand te verdwijnen. Ik moest dus snel zijn voor een foto. Hier kun je zijn zes pootjes goed bekijken.

Op Schooltv. nl heb ik een kort filmpje gevonden waarop je de gedragingen van de mierenleeuw kunt bekijken. Als je op deze link klikt, kun je dat bekijken.