Ik zeg wel eens: "we kijken wel, maar zien niks"...... Dat geldt zeker voor (de kleine) paddenstoelen.
Ik krijg wel eens te horen: "dat je die gevonden hebt", maar het heeft er veel mee te maken hóe je kijkt!
Als je doelgericht kijkt, zie je veel meer en daar hoef je nog niet eens per se de paden voor te verlaten.
In deze post wil ik jullie weer een bijzondere soort laten zien, waar we vaak aan voorbij lopen, omdat ze zo onopvallend zijn (vooral als de exemplaren al wat ouder zijn) en ze meest in de verborgenste schuilhoeken van bossen te vinden zijn.
 |
| Grote aardster |
Nee, dit is geen piepschuimcreatie, maar een Aardster..... Ik werd er door mijn zwager, die ze in een sparrenbosje zag, op geattendeerd. Nooit eerder zag ik deze paddenstoel. Dat het een paddenstoel is, dringt in eerste instantie zelfs niet meteen tot me door; het is vooral de mysterieuze vorm die indruk op me maakt.
Jac. P. Thijsse, een bekende Nederlands onderwijzer, leraar en natuurbeschermer, schreef in het Verkade- album “Winter” (1909) niet voor niks: “ze lijken niet op paddenstoelen, maar veeleer op de voortbrengselen van een kunstnijveraar”.
De Aardster is een buikzwam. Buikzwammen hebben een ronde tot eivormige zak en soms een steel. Andere bekende buikzwammen zijn stuifzwammen en bovisten. In tegenstelling tot veel andere zwammen en paddenstoelen vormen buikzwammen hun sporen binnenin die "buik" ('t bolletje). Als de zwam rijp is, scheurt dat bolletje open en worden de sporen bij aanraking naar buiten geblazen.
In Nederland zijn er een twintigtal soorten van het geslacht Geastrum. De meesten zijn (zeer) zeldzaam. Het heeft te maken met de veranderende omstandigheden in hun biotoop. Aardsterren zijn niet giftig, maar eetbaar zijn ze ook niet. Ze blijven trouwens lang staan.
 |
| Grote aardster |
Ook deze Grote aardster (Geastrum pectinatum) is een zeldzame, middelgrote, tot 11 cm grote aardster, die op de Rode lijst van bedreigde paddenstoelen staat. Het is een echte bos-aardster, met een voorkeur voor sparren op vochtige zand-, klei- en leembodems met een dikke strooisellaag. Niet in het volle licht, maar in een schaduwrijke omgeving. Ze zijn eerst crème en verkleuren later bruin, waardoor ze niet zo opvallen.
In eerste instantie zit de zwam nog verzonken in de grond, maar al na korte tijd krullen de 5 tot 10 slippen naar binnen en drukken zich zo van de ondergrond los. Op die manier komt het bolletje, waar de sporen in zitten, ook op een dusdanige hoogte, dat het zijn sporen kan verspreiden.
De Grote Aardster is herkenbaar aan de geplooid-gevoord mondzone (zie foto's helemaal beneden), de trechtervormige uitzakking van het bolletje en de lange steel, die wel 1 cm lang kan worden. De onderzijde heeft vastgegroeide aarde.
Als een duveltje uit een doosje duwt ze met haar slippen het hoofdje omhoog. Daarna zakt de slippenkrans naar de grond en blijft achter als een soort nestje.
 |
| oude Gekraagde aardster |
Het is of de duvel er inderdaad mee speelt, want afgelopen week zag ik nog twee andere soorten; de Gekraagde - en de Gewimperde aardster. Gevonden tijdens een wandeling in natuurgebied Zwart water, een oude Maasarm in Venlo noord.
 |
| oude en jongere Gekraagde aardster |
Dit is de Gekraagde aardster (Geastrum triplex). Je ziet hier zowel een jonger als een ouder exemplaar. Terwijl het oude exemplaar bruin van kleur is, is het jongere nog witachtig. De Gekraagde Aardster komt algemeen en soms zelfs talrijk in het kustgebied voor, maar wordt ook op zand- en leembodems gevonden. Op de zware kleigronden, in moeras-,veengebieden en broekbossen ontbreekt de soort vrijwel overal. De enorm toename van deze soort op de arme zandgronden is mogelijk te danken aan de stikstofoverlast, want vanouds is bekend dat de Gekraagde aardster graag groeit op voedselrijke plaatsen, bijvoorbeeld op de (kalk)rijke zand-en leemgronden onder bosjes en struweel waar strooisel zich ophoopt en zowel jonge als oude bossen. Je ziet ze vaak in een heksenkring.
 |
| ouder exemplaar van de Gekraagde aardster |
Deze soort is goed herkenbaar aan de opstaande "kraag" rond de perkamentachtig aanvoelende bol. Dit bolletje, waarin dus de sporen zitten, heeft een doorsnee van ca. 3,5 cm. Het heeft in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Grote aardster geen steeltje.
De kraag ontstaat doordat een deel van de buitenwand losscheurt als de slippen van de slippenkrans naar binnen omkrullen bij het ouder worden. Door dat omkrullen steekt de aardster iets boven de vegetatie uit. Dit is van belang voor de verspreiding van de sporen. De slippenkrans ziet er bij de oudere exemplaren vlezig uit en is vaak gebarsten. Dat is vooral op de volgende foto goed te zien.
 |
| Gekraagde aardsterren vormen vaak een heksenkring |
Als er geen kraag is, kan het toch een Gekraagde aardster zijn, maar is die (nog) niet gevormd.
Om die reden wordt hij vaak verwisseld met de Gewimperde aardster.
Het is lastig om dat achteraf, aan de hand van foto's, te herkennen. Dit moet je dus eigenlijk in het veld doen, of in geval van twijfel, ook een foto van de onderkant van de slippenkrans maken.
De Gekraagde heeft als kenmerk dat er aan de onderzijde van de slippenkrans géén vastgegroeide aarde zit (ligt dus los op de bodem) én de mondzone is geplooid-gevoord. (Zie helemaal onderaan voor dit kenmerk). Bij de gewimperde is dat niet zo. Ook de heksenkring, die de Gekraagde vaak vormt, is iets om op te letten.
 |
| Gewimperde aardster |
De Gewimperde Aardster (Geastrum fimbriatum) is de afgelopen halve eeuw door onbekende oorzaak achteruitgegaan en staat nu dan ook op de Rode lijst van bedreigde paddenstoelen in Nederland.
Na de Gekraagde Aardster (Geastrum triplex) is het wel onze algemeenste aardster.
 |
| Gewimperde aardster |
Deze Aardster is te herkennen aan de aanwezigheid van minstens zes slippen, het ontbreken van een steeltje tussen bolletje en slippenkrans en een gewimperde mondzone. Gewimperd wil niet zeggen met wimpers, maar een gladde, niet geplooid-gevoorde mondzone. (Zie foto's onderaan).
 |
| Gewimperde aardster |
De slippen zijn meestal sterk naar onderen omgekruld, zelden vlak in elk geval. De kleur is eerst wit, daarna cremé en tenslotte bruin. Het gladde bolletje, met daarin de sporen, is eerst ook vrijwel wit en verkleurd later naar bruingrijs tot grijsbruin. Verwarring met een jonge Gekraagde aardster is groot. Die lijkt er veel op en heeft in het begin ook nog geen kraag gevormd.
 |
| Gewimperde aardster |
De onderzijde van de Gewimperde heeft een ietwat watachtige (zie ook vorige foto's), bruin/gele zwamvloklaag. Dat is op deze foto enigszins te zien. Aan de onderkant zit in tegenstelling tot de Gekraagde aardster vastgegroeide aarde.
Sommige Aardsterren herken je dus snel, maar bij anderen is dat vaak moeilijker omdat ze zo op elkaar lijken. Er is ook veel variatie binnen de soorten zelf en er zijn groeistadia waarin ze veel op elkaar lijken. Toch zijn er enkele onderscheidende kenmerken. Dat zijn met name de mondzone, de slipkromming en de plooi onder het bolletje.
 |
| Gewimperde aardster met een duidelijk gewimperde mondzone |
Het voert wat te ver om de onderscheidende kenmerken allemaal te beschrijven, maar als je je daarin wil verdiepen moet je eens kijken op de
site van werthof.home.
Op die site vind je een determinatietabel en onderstaande foto's.
