Weerterbos, Waterbos

Op veel plekken in Nederland hebben natuurlijke klimaatbuffers de afgelopen dagen hun werk gedaan: vasthouden en opvangen van (regen)water. Klimaatbuffers kosten miljoenen euro’s, maar ze kunnen ook geld opleveren. Zo kan het langer vasthouden van water in de waterbuffers bijvoorbeeld voordelen hebben voor de economie (voldoende water voor stad, landbouw en industrie), het leefklimaat (verkoeling tijdens hete zomers, lager fijnstofgehalte, recreatie), veiligheid (voorkomen van wateroverlast en overstromingen stroomafwaarts) en voor de natuur (o.a. herstel natuurlijke vegetatiestructuur en behoud van biodiversiteit).

Lange tijd is het snel afvoeren van rivierwater gezien als de beste aanpak om wateroverlast het hoofd te kunnen bieden. Sinds kort denken we juist het tegenovergestelde: geleidelijk afvoeren van water door het langer vast te houden bij de brongebieden, evenals ruimte geven aan het water in de (nieuwe) natuur.
Het Weerterbos, dat tot het stroomgebied van de Maas behoort, is zo’n brongebied.
Hoog tijd dus om eens te gaan kijken of het Weerterbos ook haar steentje heeft bijgedragen.

Retentiebekken 't "Krieëtje" gezien vanaf de Grasdijk (achter Daatjeshoeve)

Het Weerterbos was, vanwege zijn ligging in een laagte, oorspronkelijk een moerasbos. Het was in de 18de eeuw nog één geheel met de Groote Peel, Deurnsche Peel en Mariapeel. De ontginning in de 19e en 20e eeuw heeft geleid tot een sterke ontwatering, waardoor het Weerterbos verdroogde.
Door Stng. het Limburgs Landschap wordt weer getracht terug te keren naar het oorspronkelijke moerasbos.

Achterste Hout/ Grootven

Door de aanleg van waterbuffers, de aanleg van stuwen en ontwateringsloten geheel of gedeeltelijk te dempen kunnen de doorstroommoerassen en vennen zich herstellen en wordt het waterbergend vermogen vergroot.

Deze ‘natuurlijke sponsen’ houden water vast tijdens zware regenbuien, om het tijdens droge perioden langzaam weg te laten stromen. Dit voor- komt overlast in natte perioden en verdroging in droge tijden. Een natuurlijke klimaatbuffer die twee kanten op werkt! Als je in het Weerterbos water langer vasthoudt zullen er benedenstroom minder problemen met wateroverlast optreden. Dit effect is echter nog vrij beperkt en het werkt eigenlijk nog alleen in het gebied zelf... Het is nu meer een voor- beeld van ‘vasthouden aan de bron’. Pas als je het op grote schaal toepast, werkt het ook benedenstrooms.

Zie ook : Vernatting Weerterbos. , Weerterbos ingericht als klimaatbos. en Vennen in het Weerterbos.

Koolespeelke

Vennen in het Weerterbos.

In Venherstel schreef ik al dat veel vennen, vennetjes en poelen de afgelopen decennia gedicht zijn. Men vond ze overbodig. Met de huidige kennis van zaken, weet men inmiddels dat dat een verkeerde beslissing is geweest. Niet alleen vanwege de flora en fauna, maar ook met het oog op het langer vasthouden van water zijn de vennen van belang. We zien overal in onze omgeving dan ook het herstel van meerdere vennen en poelen. Ook in het Weerterbos zien we dat gebeuren.

Het Weerterbos, waarvan 705 ha. eigendom is van het Limburgs Landschap, ligt op de grens van het Brabantse Maarheeze/Someren en het Limburgse Weert/Nederweert.  Het lag van oudsher op het grondgebied van de gemeente Weert. Begin jaren '90 van de vorige eeuw vond er een grondruil plaats tussen Weert en Nederweert, waarmee de snelweg A2 de grens tussen beide gemeenten werd. Het Weerterbos kwam toen toe aan Nederweert. Er zijn nog vele kleine percelen in particulier eigendom.

Het Weerterbos was, vanwege zijn ligging in een laagte, oorspronkelijk een moerasbos. De ontginning in de 19e en 20e eeuw leidde tot een sterke ontwatering, waardoor het gebied verdroogde.

vennetje bij het nieuw ontwikkelde Maarheezerveld in maart 2012

Door Stichting het Limburgs Landschap wordt weer getracht terug te keren naar het oorspronkelijke natuurgebied.

Door het herstel van de vennen wordt weer gezorgd voor een sponswerking en daardoor ook een bufferende werking; na het vol lopen van het meest hoog gelegen ven stroomt water langzaam naar het volgende. Er ontstaat een heel systeem van doorstroomvennen in het Weerterbos en het water verlaat pas na langere tijd, en geleidelijk, het gebied.

Zo zorgt deze "vernatting" van het Weerterbos er mede voor dat zelfs Den Bosch e.o. in de toekomst droge voeten houdt!!! En, zoals de foto's van de vennen van o.a. In den Vloed, het Maarheezerveld, Achterste Hout en het "Koolespeelke" ons laten zien, bloeit ook de natuur op in al zijn schoonheid..........

het prachtig herstelde Koolespeelke in april 2012

Op het kaartje van het Weerterbos zie je behalve het herstelde Koolespieelke en de vennetjes bij het Maarheezerveld nog het Grootven, Kleinven en Berkenven, de vennen bij In den Vloed en de aangelegde waterbuffergebieden achter Daatjeshoeve en bij de voormalige landbouwenclave Grashut.

Retentiebekken bij 't "Krieëtje" gezien vanaf de Hoogbosweg in april 2012

Rietven bij In den Vloed in april 2012

Grootven in "Achterste Hout" in september 2012

nieuw aangelegd ven  bij "In den Vloed" in juni 2013

Koolespeelke in juni 2013

Op de achtergrond het aangelegde vennengebied bij de "Grashut" in oktober 2013

De avond valt in het Weerterbos.

Dit is een beeld dat men steeds meer in het Weerterbos zal aantreffen. Het Weerterbos ligt in een laagte en is van oorsprong een moerasbos, maar is sinds begin 20e eeuw ontwaterd en bestaat voor een groot deel uit aangeplant (dennen)bos. Het huidige bos wordt omgezet in meer natuurlijk bos en de wateraf- en -toevoer wordt aangepast. Zo ontstaat een natuurlijke spons die water vast houdt in natte tijden en langer water levert in droge periodes. Dit wordt vernatting genoemd. Het waterbergend vermogen van het Weerterbos wordt hersteld en een natuurlijker bos komt tot ontwikkeling.

Het project startte in 2007 en naar verwachting is het in 2012 klaar. In het Weerterbos werkt ARK samen met Waterschap Peel en Maasvallei, provincie Limburg en het Limburgs Landschap.

Naast de terugkeer van het edelhert wordt in het Weerterbos hard gewerkt aan het creëren van een klimaatbuffer door het vergroten van het vermogen van het bos om water langer vast te houden. Ook worden grote waterbuffers aangelegd aan de rand van het bos, ter hoogte van de Laarderheide en bij In den Vloet. Met het verkregen zand wordt een ecoduct over de autosnelweg en spoorweg aangelegd en dat alles zorgt straks voor een uniek aaneengesloten gebied; het grensoverschrijdende Kempen~Broek.

Graaf van Hornepad, 5e druk.

In een blog van april 2014 heb ik jullie al eens geattendeerd op de mooie wandelroute "Graaf van Hornepad". Dat was naar aanleiding van de uitgave van de 4e druk. Door allerlei aanpassingen in de natuurgebieden was het toen namelijk noodzakelijk een nieuwe herziene uitgave te maken.

Altweerterheide is omgeven door schitterende natuur

Al in 1999 en 2010 onderging het door Piet Hermans ontworpen Graaf van Hornepad, dat dateert uit 1993, een groot aantal wijzigingen vanwege aanpassingen in het landschap en het wegennet. En ook nu weer in 2016 was het blijkbaar nodig om vanwege de laatste ontwikkelingen in de ons omringende natuurgebieden de kwaliteit van het Graaf van Hornepad aan te passen en te verbeteren.

natuurherstel aan de Kettingdijk in Altweerterheide

In de diverse lokale media en op de site van weertdegekste, stond hierover onder andere het volgende vermeld:
“Zaterdag 23 april vond bij Fiets- en Wandelcafé Peerkesbos de feestelijke heropening plaats van het Graaf van Hornepad. Het Graaf van Hornepad is de langste aangesloten wandelroute rondom Weert. Het pad loopt ook een stukje door de gemeente Nederweert. Tijdens de bijeenkomst werd ook het eerste exemplaar van de vernieuwde wandelgids uitgereikt”.

Al eerder, op 1 april, zag ik op facebookpagina “Graaf van Hornepad” een bericht staan, waarin melding werd gemaakt van mijn blog:
"Op zoek naar foto's voor de nieuwe wandelgids kwamen we in contact met Gerard Stals. Hij beheert een prachtige website met heel veel foto's en informatie van de gebieden die wandelaars van het Graaf van Hornepad passeren. Bezoek zijn site weertnatuur.blogspot.nl eens.
Overigens was Gerard bereid enkele foto's beschikbaar te stellen, waarvoor onze hartelijke dank."

Het Rietven in het Weerterbos

De vernieuwde route wordt beschreven in de herziene 5e druk van de Wandelgids Graaf van Hornepad.   De samenstellers hebben, na contact met mij opgenomen te hebben, inderdaad verschillende foto’s uit mijn blog in de nieuwe wandelgids geplaatst. In al mijn bescheidenheid moet ik erkennen, dat ik daar toch best trots over ben. Als dank heb ik de schitterend verzorgde wandelgids cadeau gekregen. De foto’s die je op deze blog ziet, zie je ook in hun gids terug.

Retentiebekken 't "Krieëtje" achter de Daatjeshoeve in het Weerterbos

Het Graaf van Hornepad begint en eindigt bij het station in Weert en loopt met een grote boog rondom Weert door de mooie natuurgebieden in de kerkdorpen. Twee delen van de route gaan door België. Ook gaat het pad door de Weerterbossen, die in de gemeente Nederweert liggen. De samenstellers, Marcel Tinnemans, Otto Ahlers, Theo Beelen en Ad van Asten hebben het geheel opgesplitst in 16 etappes die variëren van 3,5 tot 9 km. Maar liefst negen grotere stukken van de route zijn gewijzigd. Bovendien kwam Peerkesbos als erg fraaie extra pleisterplaats voor de wandelaars beschikbaar. Ook aan de inwendige mens is gedacht, want bij de kaartbeschrijvingen staat regelmatig vermeld of en waar er horeca aanwezig is.

Rietven met het daarachter gelegen retentiebekken in het Weerterbos

Uiteraard is het niet de bedoeling om deze 92 km lange wandeling in één keer te lopen, hoewel het in principe natuurlijk kan (en ook gebeurd is). Waar en hoelang gewandeld wordt is uiteraard persoonlijk en is afhankelijk van je ervaring en je conditie. De verschillende etappes kunnen gemakkelijk gecombineerd worden. De beschrijving van de routes, voorzien van een kaartje vind je terug in de prachtig verzorgde en handzame wandelgids. Deze is verkrijgbaar voor €9,25 bij de Bruna in Weert en het Tourist Information Center "Land van Antje" aan de Stationsstraat, maar is ook te bestellen op de site van Olat.

Dit jaar is er op 20 augustus een wandeldag. Deelnemers kunnen kiezen uit 28 km, 63 km of 92 km.
Meer informatie zul je te zijner tijd kunnen vinden op facebook.com/graafvanhornepad.

"De oude Meulenstat van Hugten"

We hebben er (te) lang op moeten wachten, maar eindelijk zet het voorjaar toch door; het groeizaam weer zorgt a.h.w. voor een ware "explosie" in de plantenwereld. Ook de dieren blijven niet achter en zorgen voor nieuw leven. De veranderingen in de natuur gaan nu zo snel, dat het amper is bij te benen. De natuur kleurt in snel tempo op veel plaatsen geel van de boterbloem, wit van het fluitenkruid, lila van de pinksterbloem, of het ziet pluizig wit van de reeds uitgebloeide paardenbloem. Tijdens mijn wandelingen kom ik dan ook ogen te kort om al die uitbundige lentebodes te volgen.

Gisteren was ik voor een wandeling in het Weerterbos. De naam Weerterbos werd voor het eerst al op kaarten uit 1666 gebruikt. Het gebied ligt op de grens van Limburg en Noord-Brabant, ten noordwesten van Weert. Het gebied, waarvan 705 ha eigendom is van Het Limburgs Landschap, bevindt zich sinds de grondruil in 1969 vanwege aanleg van de autosnelweg op het grondgebied van de gemeente Nederweert. Naast het eigenlijke Weerterbos behoren nog verschillende deelgebieden bij het reservaat. "Hugterbroek" is de naam van het middelste deel, "In den Vloed" de naam voor het noordoostelijk gelegen deelgebied.

Ik ben om het afgerasterde gedeelte bij de voormalige landbouwenclave in het Hugterbroek, de Grashut, gelopen en ondanks een voorzichtig zonnetje, heb ik kunnen genieten van de frisse ontluikende natuur; bomen kleuren fris groen, vogels laten overal van zich horen, bij een gigantische mierenhoop zijn rode bosmieren druk bezig en edelherten doen zich te goed aan het malse gras.

Tijdens deze wandeling loop je via de Bossevaartweg (een smal wandelpaadje) ook langs het Sterkselsch Kanaal, waar zich een oude granieten grenspaal bevindt. In deze blog wil ik daar wat meer over vertellen.

Al in de middeleeuwen kwamen de grenzen van Budel- Maarheeze (Cranendonck), Someren en Weert- Nederweert (Land van Horne) hier in Hugten bij elkaar. De grens werd ooit aangegeven door een oude zogenaamde “Kruiseik”. Waarom deze boom in oude geschriften “cruytz eyck” wordt genoemd, is mij niet duidelijk. Mogelijk dat het hier een meerstammige zomereik, of eikenstoof (een soort knotboom) betreft!!

De naam van dit historisch grenspunt, dat de "Oude Meulenstat" wordt genoemd, herinnert aan de plaats (“stat”) waar ooit een oude watermolen (“meulen”) aan de Sterkselse Aa stond.
Het landgoed Hugten was van 1223 tot 1771 eigendom van de kloosterorde der Cisterciënzers.
De molen werd al eind 12e eeuw vermeld, maar was aan het begin van de 16e eeuw verdwenen. Namen als Molenhorst, Hoeve de Molenhorst en Molenbrugweg herinneren nog aan dit verleden.

Het toponiem -horst is een historische benaming voor een met kreupelhout of hakhout begroeid, hoger gelegen stuk grond. De grond is meestal zandgrond en de houtbegroeiing kan zowel op als rondom het stuk grond voorkomen. Het woord horst is afkomstig van het Germaanse woord hursti, dat beboste opduiking in moerassig terrein betekende (bron: Wikipedia).

“ d’oude Meulenstaet van Hugten”

Om een einde te maken aan voortdurende grensge- schillen (nadat de eik het loodje had gelegd), werd in 1548 besloten op dit toentertijd vijf-heerlijkheden-punt
“eenen seer grooten ende swaeren blauwer steen, een weenigh gebeught ende van onderen in stucken, edoch omringht met twee ijsere banden" met de naam “ d’oude Meulenstaet van Hugten” te plaatsen, met daarop de wapens van Brabant (naar de kant van Someren) en van Horne (naar Weert).

In 1745 is deze grenspaal door de toenmalige magistraat van Weert vervangen door een "bequaemen blauwen steen, eenen voet breet in 't vierkant".
Het is deze steen die je hier nog steeds kunt zien.

In 1916 werd pal naast dit grenspunt het Sterkselsch Kanaal gegraven. De grenssteen werd in 1987 gerestau- reerd, nadat deze door een ongeluk was afgebroken.
De laatste restauratie dateert van 1997.

Nu komen op dit historische grenspunt de provincies Noord-Brabant en Limburg met de gemeenten Cranendonck, Someren en Nederweert bij elkaar. Het is uiteraard een beschermd monument.

de huidige grenssteen

Pentekening van de grenssteen van A. Glaudemans.

Kunstschilder Adriën Glaudemans woonde in Budel. Hij werd in 1907 geboren en stierf in 1977.

De grenspaal staat op deze kaart aangegeven bij de letter C.

Bron: J. Biemans, De grenspaal "De oude Meulenstat (van Hugten)”, Stichting Historisch Onderzoek



Grotere kaart weergeven

Vernatting Weerterbos

Het Weerterbos wordt steeds interessanter voor de recreant en de natuurliefhebber.
Het wordt weer “omgetoverd” in een moerasbos. Dat is nu al herkenbaar aan de stilstaande plassen in de bossen. De grondwaterstand wordt namelijk opgevoerd door minder afwatering en de bossen zullen ook door inundatie zelfs een deel van het jaar onder water komen te staan. Met name in het voorjaar en de winter.
Aan deze verhoogde waterstanden in het Weerterbos zijn “risico’s” verbonden. Dennenbossen gaan verdwijnen en oude eikenbomen en beuken lopen een verhoogde kans het loodje te leggen en te “verdrinken”. De vochtige grond komt de groeikracht van de eiken namelijk niet ten goede. Ze hebben decennialang moeten wennen aan droge grond. De wortels zitten dus diep in de grond om aan water te komen. Bij vernatting moeten ze zich weer opnieuw aanpassen en dit zal ongetwijfeld bij een groot aantal niet lukken.

Je ziet dan ook nu al veel bomen afsterven; herkenbaar aan een verdorde kroon. Ook zie je veel omgevallen bomen,zoals op bovenstaande foto; De dikkere wortels die constant in het water staan sterven af, de bodem wordt slapper en dan is er niet veel wind nodig om ze te doen omvallen. Voor wie als doelstelling heeft de ontwikkeling van een natuurlijk bos te bewerkstelligen, is dit natuurlijk geen probleem.
De vernatting is daarentegen weer wel weer goed voor bijvoorbeeld elzen en andere vochtminnende bomen. Om jonge elzen, ratelpopulieren, wilgen, essen en haagbeuken aan de veranderende situatie aan te laten passen, de vrije ruimte te geven en een nieuwe generatie bos te starten, worden de oude bossen gedund, open plekken gecreëerd en zelfs hele percelen (met name de dennenbomen) gekapt. En als jonge eiken van jongs af aan natte voeten hebben kunnen ook die onder zeer natte omstandigheden overleven.

De Grashut

In het noordwesten van het Weerterbos ligt een voormalige grote landbouwenclave omringd door bossen, die de Grashut wordt genoemd. Hier lag namelijk oorspronkelijk de Grashut, een boerderij waarvan de geschiedenis terug gaat tot de ontginningen in het begin van de negentiende eeuw.

Nadat de Grashut door Het Limburgs Landschap was aangekocht, werd die in 2006 gesloopt. Daarvoor in de plaats kwam een uitkijktoren, die in april 2008 officieel werd geopend. Het is het centrum van een omrasterd (tijdelijk?) leefgebied voor edelherten. In september en oktober zijn er tijdens de bronst doordeweekse avondexcursies en in het weekend ook nog in de vroege ochtenden. Vanaf o.a. deze uitkijktoren is het mogelijk om edelherten te spotten.

Historische kaart van 1898 met de voormalige landbouw-enclave Grashut

Grashut vanaf de uitkijktoren in februari 2010

In een groot gedeelte van de "Grashut" is de afgelopen 2 jaar de voedselrijke bovenlaag afgegraven en afgevoerd. Door het afgraven van de voedselrijke grond ontstaan weer schrale bodems die zich ontwikkelen tot een natuurlijk landschap van vennen, moeras en heischrale velden. De ontginning in de 19e en 20e eeuw heeft geleid tot een sterke ontwatering, waardoor het Weerterbos verdroogde.

Grashut vanaf de uitkijktoren in september 2012

Door Stichting het Limburgse Landschap en een aantal andere instanties zoals Waterschap, wordt weer getracht terug te keren naar het oorspronkelijke natuurgebied. Door herstel van de vennen en het verkleinen van de drainerende werking en afvoersnelheid van hoofdwateringen, zoals de Oude Graaf, wordt weer gezorgd voor een sponswerking en daardoor ook bufferende werking. Het waterbergend vermogen van het Weerterbos wordt zo hersteld en een natuurlijker bos komt tot ontwikkeling. Een gebied waar onder andere het edelhert zich thuis moet gaan voelen. In april volgend jaar zal er ook een kleine kudde Exmoorpony’s losgelaten worden.

Weerterbos ingericht als klimaatbos.

Door Stichting het Limburgs Landschap wordt in het Weerterbos gewerkt aan natuurherstel. In het deelgebied de Grashut, dat lang agrarisch in gebruik is geweest, en Maarheezerveld,is de voedselrijke bovenlaag afgegraven en afgevoerd.
Zo ontstaan er weer kansen voor landschap- en natuurherstel, maar er is meer dan alleen natuurherstel.
Door zijn ligging in een laagte, waar het water slecht weg kon, was het terrein van oorsprong erg moerassig. Het maakte deel uit van het grote grensmoeras waar alle centrale gebieden van het GrensPark Kempen~Broek, zoals Wijffelterbroek, Smeetshof, Stramprooierbroek deel van uitmaken.

Beheerder Stichting het Limburgs Landschap vormt de productiebossen en landbouwgronden om naar natte natuur. Als de ontwatering grotendeels afgeremd kan worden, bestaat het beheer voornamelijk uit ‘niets doen’. De bossen kunnen zich op eigen houtje verder ontwikkelen. Door de vernatting van het Weerterbos zal veen gaan groeien, die als een soort spons het water zal vasthouden.

De situatie bij de Grashut en Maarheezerveld wordt nu hersteld tot pakweg 100 jaar geleden en zal weer gaan functioneren als een moerasgebied. Het waterbergend vermogen voor de omgeving wordt hiermee vergroot, waardoor het water beter wordt ‘vastgehouden’ in het bovenste deel van het watersysteem. Bij hevige regenval wordt zo voorkomen dat burgers stroomafwaarts met natte voeten komen te zitten.
Zo wordt natuurherstel gecombineerd met het (toekomstige) klimaatprobleem en zijn er alleen maar winnaars.

TOP-gebieden in Weert e.o.

Als ik één woord bij natuurbeheer misleidend vind, dan is dat het woord "TOP-gebied". De gebieden waar het namelijk over gaat, staan niet (zoals je zou verwachten) positief aan de "top". Ze staan aan de top van de prioritaire gebieden t.a.v. aanpak verdroging.......

Top-lijst voor Weert en Nederweert

Het Rijk heeft al jaren geleden (2006) aan alle Nederlandse Provincies gevraagd een prioriteiten lijst, een zogenoemde 'TOP-lijst', voor de verdrogingsbestrij- ding op te stellen. Op die lijst staan natuurgebieden waar de Provincie tussen 2007 en 2015 met voorrang moet gaan inzetten op natuurherstel.
Het Rijk draagt via de ILG financieel 50% bij aan uitvoeringsmaatregelen in deze gebieden. Het ILG (Investeringsbudget Landelijk Gebied) is een subsidie- regeling om het landelijk gebied mooi en vitaal te houden. Met het ILG is een groot aantal subsidie- regelingen in één keer vervangen.

Gedeputeerde staten van Limburg heeft in 2008 een TOP-lijst met 48 gebieden vastgesteld. Zoals je op het (deel)kaartje kunt zien, zijn de Weerter (en Nederweerter) natuurgebieden helaas goed vertegenwoordigd. Je ziet dat er verdrogingsproblemen zijn in het Weerter Bos, de Kruispeel, Wijffelterbroek, Areven, Krang, Moeselpeel, Kootspeel, Roeventerpeel, Sarsven-de Banen, grote- en Kleine Moost, de Zoom en Kruisvennen. En niet te vergeten de 372 ha. grote Groote Peel.

Verdroging in het Weerterbos  door o.a. de aanleg van rabatten

Ooit bestond Nederland uit vlakten met beken en rivieren die vrij door het landschap slingerden. Dijken ontbraken nog. Ons land was een weelderige moerasrijke delta met broekbossen en omvangrijke hoog- en laagveengebieden. Maar Nederland is inmiddels verdroogd. In grote delen van Nederland is de natuur- lijke waterhuishouding gewijzigd door menselijke ingrepen. De grondwaterstand en kwel in natuurgebieden is veranderd en verdroging is een van de hardnekkigste milieuproblemen geworden.

Verdroging in de Hoort op de grens Weert - Dorplein

Al in de jaren zeventig verschenen studies (Grootjans, 1979; Gijsen, 1979; Beintema en Van den Berg, 1979; Molenaar, 1980) waarin gemeld werd, dat er “iets mis was met de grondwaterstanden in Nederland”.
En in 1994 werd circa 600.000 ha natuur- gebied als verdroogd gekenmerkt!!!!!

De belangrijkste oorzaken van verdroging  (aldus Beugelink en Claessen, 1995) zijn:
• ontwatering en versnelde afwatering ten behoeve van de landbouw (60%);
• grondwateronttrekkingen voor drink- en industriewater en beregening (30%);
• overige oorzaken zoals de toename van verhard oppervlak, bebossing (toename verdamping, met name door naaldbos) en zandwinning (10%).
Over de oorzaken en effecten kun je meer lezen op de site Compendium voor de Leefomgeving.

De verdrogingsproblematiek heeft ook (vooral) grote gevolgen voor veelal zeldzame planten- en diersoorten. Verdroging bedreigt circa 40% van onze inheemse planten. Ook dieren, die voor hun voortplanting zijn aangewezen op specifieke grondwater- en/of kwel- afhankelijke plantensoorten (bijvoorbeeld insecten) worden in hun voortbestaan bedreigd. De bijzondere natuur mag niet verdwijnen en men dient er voor te zorgen dat het gebied zo sterk mogelijk wordt gemaakt. Het beheer moet snel verbeterd worden en er moeten weer sterke, aaneengesloten natuurgebieden komen door de watersituatie optimaal te maken.

afvoer van kwelwater aan de rand van  het Stramproyerbroek

Afwateringssloot in het Weerterbos

Er is de afgelopen jaren al veel werk verzet in de Weerter natuurgebieden. Over de behaalde resultaten heb ik in mijn blogs al een en ander verteld, maar men is er nog lang niet.....
In een van de genoemde gebieden, namelijk de Krang, is men momenteel bezig met de laatste fase bij en om de Leukerbeek. De werkzaamheden in het deelgebied Roukespeel zijn van groot belang voor het oplossen van de verdrogingsproblematiek aldaar. In een volgende blog zal ik hier wat meer over vertellen.

Venherstel

Weert is altijd rijk aan vennen of “pieëlkes” geweest. Ontstaan in de laagten, waren deze waterrijke gebieden van belang voor met name amfibieën en vogels. Van belang dus vanwege een gevarieerde flora en rijke fauna, ook al vanwege de rust die er meestal heerste. Veel van deze vennetjes zijn helaas de afgelopen decennia verdwenen, gedempt omdat ze “overbodig” waren, met name ook vanwege schaalvergroting van de landbouw en ruilverkaveling, of ze werden als stortplaats voor puin en huishoudelijk afval gebruikt. De versnelde afvoer van water, is ook geen goede ontwikkeling geweest en zorgde voor drooggevallen vennen die uiteindelijk verzandden en dichtgroeiden.

vennetje bij het Blaakven

Het meestal van oorsprong matig voedsel- rijke (kwel)water en voedselarme bodem van de vennen, zijn nu vaak verrijkt met voedingsstoffen, met name met fosfor en stikstof. Dit wordt eutrofiëring genoemd.
Dit vanwege vermesting of overbemesting van de omliggende landbouwgrond.

Een teveel aan voedingsstoffen zoals stikstof tast de soortenrijkdom van planten aan en leidt ertoe dat plantensoorten die goed gedijen op arme gronden worden verdrongen door soorten die meer stikstof nodig hebben. Er is sprake van “vergrassing” van natuur- gebiedjes. Grassen die veel stikstof gebruiken, verdringen andere plantensoorten. Gevolg is dat het ecosysteem wordt aangetast.
Dit zie je bijvoorbeeld in een bosvennetje bij het Blaakven, gelegen vlakbij het gelijknamige horecabedrijf. Omgeven door hoge sparren is er van een ven, dat vroeger ook dienst heeft gedaan als brandkuil, in mijn ogen geen sprake meer.
Hoewel ik toch nog 2 eenden aan trof op de plas van zo’n 10 m. doorsnee, was hier (wat mij betreft) geen “leven” meer in dit vennetje te bespeuren. Het is letterlijk en figuurlijk ten dode opgeschreven, of is het al.

Paddenpoel bij "Bakewells Pieëlke"

Zo zijn ook de talloze natuurlijk gevormde poelen, die je vroeger overal zag en vaak gebruikt werden als drinkplaats voor het vee, verdwenen. Je ziet ze her en der weer verschijnen, omdat Natuurmonumenten en andere milieugroepen het belang van deze doorgaans kleine biotopen zijn gaan inzien. Vooral voor kikkers en padden zijn dit soort poelen belangrijk.

Persoonlijk vind ik dit soms te “gemaakt” en soms is het dan ook geen succes, omdat de omstandigheden in de nabije omgeving niet optimaal zijn voor een goede ontwikkeling. Dat is trouwens niet het geval met de poel op deze foto. Omdat er een aantal geschikte poelen aangelegd zijn in de omgeving van het "Bakewells Pieëlke", kan de populatie kamsalamanders zich hier namelijk handhaven en breidt zich zelfs langzaam uit.

Sarsven in de gemeente Nederweert

Momenteel zijn in het Kempen-Broekgebied in Weert en ook in de gemeente Nederweert tal van initiatieven op het gebied van venherstel. Denk maar aan de Banen, de Kwegt, Schoorkuilen en Sarsven in Nederweert. Het meest geslaagde voorbeeld van deze vorm van natuurherstel is wat mij betreft het Sarsven. Het nagenoeg dichtgegroeide en dichtgeslibde Sarsven is door het Limburgs Landschap en Waterschap Midden-Limburg nog niet zo lang geleden opgeschoond en de voedselrijke humuslaag is verwijderd. De herstelmaatregelen hebben al snel geleid tot een spectaculaire terugkeer van tal van (zeer) zeldzame planten en dieren. Dit is zoals je het graag overal zou willen zien.

Ook in het Weerterbos heeft men het herstel van enkele vennen de afgelopen jaren voortvarend aangepakt. Te denken valt aan het Koolespieëlke, Kleinven, Grootven en Rietven. Dan zijn er natuurlijk de vennen in Roukespeel en Roeventerpeel. In het IJzerenmangebied vind je het Geurtsven, Eendenven, Zwanenven en het minder bekende kleine Koorsven. Het kleine "Bakewells Pieëlke", gelegen tussen spoorweg en autoweg, heeft men ook in 2011 onder handen genomen. In mijn volgende blog wil ik hier wat meer over vertellen.

"Koolespieëlke in het Weerterbos"

Koorsven in het IJzerenmangebied

"Bakewells Pieëlke"