Grote werken in De Luysen

Op 13 augustus stond op de site van Natuurpunt Bree:

Grote werken in De Luysen.

“Grote werken zijn gepland aan de grootste vijver in het vijversysteem de Luysen. Door gerichte ingrepen willen we het systeem beter beheerbaar maken en willen we extra moeraszones creëren. Als voorbereiding van deze werken is nu reeds gestart met het aflaten van de vijver. Wanneer dit grotendeels achter de rug is, wordt de vijver afgevist. Van zodra de bouwvergunning in orde is en de aannemer aangeduid, zullen de werken starten".

 

Momenteel is Natuurpunt dus bezig met het meer open maken van natuurgebied Mariahof - De Luysen, door kap en het herinrichten van het resterende watersysteem. Het betreft de voormalige visvijvers, aan de oostkant van de Luysen (blauwe omlijning op het kaartje). In mijn vorige blog heb ik al verteld over Mariahof - De Luysen. Het Mariahof was voorheen een boerderij (gebouwd tussen 1800 en 1814) en is in de jaren '60 ingericht als verblijfsrecreatie voor hengelaars. Het domein Mariahof sluit aan bij de Luysen en bestaat voornamelijk uit waterplassen, die in de jaren '60 en '70 als visvijvers zijn ingericht en goed bereikbaar zijn gemaakt door de aanleg van dijken. Na de aankoop van de vijvers en de boerderij door Natuurpunt in 2006 is met de hulp van de stad Bree en de inzet van vele vrijwilligers bij de boerderij een bezoekerscentrum ingericht, dat in de zomer van 2012 officieel is geopend als "Natuur.huis Mariahof".

De vijvers krijgen via gescheiden systemen water van de Abeek, dat uiteindelijk uitmondt in de Lossing of Emissaire. Met in- en uitlaatconstructies kan men het waterpeil in de vijvers afzonderlijk beheren. De herinrichting van de vijvers is nodig om het domein naadloos en zonder verlies van natuurwaarden te laten aansluiten op het naastliggende de Luysen. Ook de vijvers van Mariahof zullen zodoende in de nabije toekomst een veel natuurlijker karakter krijgen met rietkragen en wilgen en een "paradijs" voor talloze diersoorten zijn (worden). Door het gebied aan te sluiten op de Luysen en toegankelijk te maken voor natuurliefhebbers, ontstaat één aantrekkelijk aaneengesloten natuur- en wandelgebied, met paden, knuppelbruggetjes en vogelkijkhutten.

Mariahof - De Luysen

Het 70 ha. grote Natuurgebied “Mariahof - De Luysen” ligt net over de grens bij Stramproy in het Belgische Bocholt en Bree. Het maakt deel uit van het grensoverschrijdende landschap Kempen-Broek; een aaneen- schakeling van natuurgebieden in Nederlands - en Belgisch Limburg.

De Europese Unie heeft een onschatbare ecologische rijkdom. Ook Kempen-Broek draagt zijn steentje bij. Maar planten en dieren sterven in een steeds sneller tempo uit door onze natuurbelastende manier van leven. De voornaamste bedreigingen zijn verzuring, verdroging en vermesting. De laatste decennia hebben overexploitatie van ruimte en grondstoffen, vervuiling, exoten en klimaats- verandering (?) er toe bijgedragen dat steeds meer soorten en leefgebieden onder druk zijn komen te staan. De versnippering van leefgebieden is vooral een grote bedreiging voor onze fauna.

gevlekte smalbok op de bloem van een grote berenklauw

Deze bedreigingen verstoren het natuurlijk evenwicht en hele ecosystemen dreigen te verdwijnen. Om die natuur te beschermen, werd begin jaren ’90 het Natura 2000- netwerk en LIFE + in het leven geroepen. Natura 2000 is de naam voor het grens- overschrijdende netwerk van natuurgebie- den dat de Europese lidstaten hebben afge- bakend op basis van de Vogel- en Habitat- richtlijn. Deze 2 richtlijnen vormen het hart van het Europese natuurbeleid en hebben als doel de biodiversiteit te versterken.

Biodiversiteit is de afkorting van ‘biologische diversiteit’ en staat voor de verscheidenheid aan levensvormen en ecosystemen. Het gaat over diversiteit aan soorten (de variatie van alle soorten dieren, planten, zwammen en micro-organismen) en diversiteit aan ecosystemen (het geheel van relaties tussen soorten onderling en het leefgebied waarin ze voorkomen).

De Abeek met op de achtergrond de vijvers van de Luysen

Via LIFE +, het vroegere Life-natuurfonds, trekt Europa middelen uit om de ontwikkeling van Natura 2000- gebieden te ondersteunen. Het geld gaat naar projecten die als voorbeeld kunnen dienen voor het Europese natuurbeleid. LIFE+ houdt na dit jaar (2013) op te bestaan en wordt voor de periode 2014-2020 opgevolgd door het "Financieringsinstrument voor het milieu". Het doel ervan is om een belangrijke bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van een beter milieubeleid . Ook wil het praktijken ontwikkelen om biodiversiteitsverlies te stoppen en ecosystemen te herstellen.
De Abeek is met zijn omliggende moeras- en heidegebieden terecht in het Europese Natura 2000 netwerk van internationaal belangrijke gebieden opgenomen.

Dankzij de Europese financiële steun aan het project “Life Abeek” kan het Belgische Natuurpunt vzw. van 2010 tot 2015 grootschalige natuurherstelacties rondom de Abeek uitvoeren. Natuurpunt vzw. is een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor natuurbehoud in Vlaanderen. In onze grensstreek zijn Natuurpunt Bocholt (o.a. Smeetshof) en Natuurpunt Bree actief. Natuurpunt Bree beheert o.a. De Luysen, Mariahof, Sint-Maartensheide en de A-beek.

Percelen en streken met een veel voorkomend soort begroeiing, kregen vroeger de naam van het vegetatietype dat men er aantrof. Zo is de naam van het bij Molenbeersel gelegen natuurgebied "De Zig", afgeleid van zegge en de naam "Luysen" zou, zo lees ik overal, afkomstig zijn van "luys-kruyd", waarmee men de begroeiing met riet, rietgras of lisdodde bedoelt.
Toch waag ik het deze uitleg te betwijfelen...... In "Le grand dictionnaire François-Flamand" (1739) staat namelijk bij luyskruyd: herbe aux poux, pediculaire. Dit is de benaming voor verschillende planten die als middel tégen luizen worden (of werden) aangewend. Bedoeld worden o.a. (moeras)kartelblad, maar ook stinkende lis en gagel. Deze verklaring vind ik ook bij onder andere "INL, Schatkamer van de Nederlandse taal"(1923) en bij "Volkoomen.nl"

Vroeger was Mariahof - de Luysen een uitgestrekt moerasgebied, dat was ontstaan doordat enkele beken uitmondden in een laagte. De A-beek, die plaatselijk soms meer dan een km breed was, was de meest bekende. “De Amazone in het klein”, werd ie wel eens genoemd. De plassen zijn ontstaan door turfwinning en naderhand door een maandenlange ondergrondse veenbrand.

In 1965 kocht bouwkundig opzichter Jan Michiels uit Beek 13 ha. moeras in het dan tot dan toe nog ontoegankelijke gebied aan de rand van het Stramproyerbroek. In eerste instantie begon hij met de aanleg van een viskwekerij, maar al in 1968 zette hij het groots op door de aanleg een  recreatiedomein met een 3 ha. groot natuurzwembad met stranden en zonneweiden en  roei- en visvijvers. Topdagen van 4 tot 7000 bezoekers waren geen zeldzaamheid. en in de daarop volgende 3 seizoenen zijn meer dan 100.000 bezoekers de poorten van de "Luysen"  gepasseerd..(bron: Land van Weert  van 27 april 1972). En dit alles vond plaats in de bufferzone van het Stramproyerbroek, waar eigenlijk geen recreatie mocht worden bedreven.

Ondanks protesten van vooral de Stichting Natuurbeschermingsactie Limburg (N.B.L) maar ook andere.natuurverenigingen werden de activiteiten aldaar in eerste instantie nog door de gemeente Bree gedoogd. Nieuwe uitbreidingsplannen zoals een speeltuin, een camping, weekendhuisjes, een winkel, een restaurant en zelfs een danszaal en disco hebben hem uiteindelijk echter de das omgedaan. Pogingen om tot overeenstemming te komen met de gemeente lukten niet omdat Michiels (†2011) gewoon deed wat hij voor ogen had.......  Zelfs sluiting van de camping in juli 1981 en de sloop van de illegaal gebouwde woning, winkel, café- annex dancing in december 1981, weerhield hem niet om door te gaan.  In april 1984 stond dan ook in weekblad Op de Keper een artikel met als kop: "Familiecamping de Luysen nog attraktiever", waarin weer een aantal vernieuwingen en verbeteringen werden vermeld.. Hij heeft een jarenlange strijd gevoerd om het terrein gelegaliseerd te krijgen, maar ving uiteindelijk overal bot. Beginjaren '90 van de vorige eeuw legde hij zich er eindelijk bij neer en werd de stop er uitgetrokken. NU zeg ik als natuurliefhebber  "GELUKKIG MAAR.....", maar als jongeman dacht ik daar toch anders over en ging er vaak met vrienden naar toe. Ondanks de mistoestanden heb ik er goede herinneringen aan en zoals je ziet was ik echt niet de enige.......

 

In 1996 is het gebied gekocht door natuurvereniging Natuurpunt en sinds 2005 is men met hulp van de gemeente Bree bezig het zodanig te herinrichten, dat de natuur weer maximaal de kans krijgt naar zijn oorspronkelijke vorm terug te keren; een waardevol moeras met open waterpartijen en flinke rietkragen. In fases heeft men de recreatieve infrastructuur verwijderd, zijn moeraszones aangelegd en zijn een aantal vijvers heringericht. Het is een waar eldorado geworden voor (bijna 50) libellen en vogels zoals ijsvogeltje, kiekendief, blauwborst, roerdomp, hout- en watersnip en talloze watervogels. De visarend, tijdens zijn doortocht naar zijn overwinteringsgebied, is hier meerdere keren gesignaleerd en ook de bever heeft, naar het schijnt, het gebied ontdekt, hoewel ik er geen sporen van heb aangetroffen.
Op dit moment is men bezig met de herinrichting van domein Mariahof, dat er deel van uit maakt.

Natuurgebied Mariahof-De Luysen is, zoals Natuurpunt zelf zegt, "pure natuur van de bovenste plank...."

Herfst 2013…….. Paddenstoelentijd: van alles wat

Sinds 1989 werd in Nederland in oktober niet meer zo'n hoge temperatuur gemeten als afgelopen dinsdag, namelijk 23,1° C. Hoewel we over het weer momenteel dus niets te klagen hebben, gaan de veranderingen, die de herfst in werking heeft gezet, gewoon door. De natuur verandert zichtbaar; bladeren verkleuren, vruchten zoals eikels, nootjes en kastanjes liggen voor het oprapen en natuurlijk zijn er paddenstoelen.

Paddenstoelen en herfst horen bij elkaar. Toch? Die leven namelijk van de afbraak van levend en dood materiaal en in de herfst is er veel afbreekbaar materiaal beschikbaar. Je ziet dan ook veel paddenstoelen in de omgeving van bomen. Maar je ziet ze ook het hele jaar door in het gras en weer andere soorten leven op dood hout. Paddenstoelen hebben dus niet perse de herfst nodig om te groeien en je vindt ze daarom ook in de lente en de zomer. En zelfs in de winter zijn er soorten die het niet opgeven. Kijk maar eens naar de foto’s van de gele trilzwam en judasoor, die ik afgelopen winter heb gemaakt.

Gele trilzwam

Judasoor

Niets nieuws onder de zon dus, ware het niet dat het opvalt, dat er al zovéél paddenstoelen vanaf de lente tot en met de herfst te zien zijn, waaronder opvallend veel grote exemplaren en veel van dezelfde soort. Je moet er natuurlijk alleen even oog voor hebben. Bij het zien van zoveel paddenstoelen vraag ik me af, of ze misschien profiteren van de veranderingen in het klimaat. Ze groeien namelijk extra goed in warme, vochtige omstandigheden en daar hebben we de afgelopen zomers veel mee te maken gehad.

Zwavelzwam

Reuzenzwam

De grote variatie in natuurlandschappen in onze omgeving en het huidige beleid, zorgt ook voor een grote variatie aan paddenstoelen. Terwijl jaren geleden het idee overheerste, dat de bossen er mooi opgeschoond bij moesten liggen, is deze tendens gelukkig aan het veranderen. Een opgeruimd bos “leeft” namelijk niet.
De terugkeer van dood hout in onze natuur levert veel op: er is niet alleen meer beschutting, maar ook spechten, kevers, mossen en nog veel meer dieren en planten profiteren er van, want het maakt deel uit van een voedselketen. Dat geldt ook voor schimmels.

Geschubde inktzwam

Echte tonderzwam

Zeedenmycena?

Omdat er steeds weer nieuwe soorten worden ontdekt, is het ontzettend lastig om precies vast te stellen hoeveel paddestoelen- soorten we in Nederland hebben, maar al- gemeen kun je er van uit gaan dat het er meer dan 5000 zijn. Het is ook afhankelijk van wat men allemaal onder een padden- stoel verstaat en de meeste soorten zijn zo ontzettend klein en onopvallend, dat ze nog niet eens ontdekt zijn. Bijvoorbeeld het sinds kort ontdekte “Grootsporig vriendenschijfje” heeft een doorsnee van 0,75 mm! Dan is deze zeedenmycena (???)  dus nog een reus.

Hoewel het dus goed lijkt te gaan, staat op dit moment in Nederland toch één derde van de ons bekende soorten op de Rode Lijst van bedreigde soorten! Dus met andere woorden: er zijn nog genoeg bedreigingen (ik denk dan aan o.a. vermesting en verzuring). In vergelijking met bijvoorbeeld de Rode Lijst 2004 gaat het echter weer iets beter. Dat doet verder niets af aan het feit, dat de herfst toch de meest geschikte tijd is voor de paddenstoel. Terwijl de rest van de natuur langzaam in de ruststand wordt gezet, laten de paddenstoelen zich nog even in al hun glorie zien.

Vliegenzwam

Grote parasolzwam

Dit is een selectie van foto’s,  die ik trouwens niet alleen dit jaar heb gemaakt. Er zijn er ook een aantal bij van afgelopen jaar. Hoewel de prachtige veelvoorkomende vliegenzwam niet ontbreekt, wil ik in deze blog vooral wat andere opvallende soorten laten zien. Waaronder vooral grote exemplaren. Niet alleen omdat die zo opvallend zijn, maar ook omdat mijn camera zich niet leent voor close-ups van de kleinere soorten zoals satijnzwam, vlekplaat of breeksteeltje.

Ruige weerschijnzwam

Door op een van de bovenste foto's te klikken, word je door gelinkt naar een eerder geplaatste blog, of naar de reissite van Columbus Reisreporter, waar ik dezelfde foto's, mét toelichting, heb geplaatst. Door op de onderste foto's te klikken worden die enkel vergroot.

Bundelzwam (januari, Budeler Bergen)

Bundelzwam

Eikhaas

Schubbige bundelzwam

Onderkant grote parasolzwam

Onderkant vliegenzwam

Langsteelfranjehoed

Roodbruine schijnridderzwam

Prachtvlamhoed met reuzenzwammen

Tot zover de paddenstoel. Volgend jaar zullen we hier uiteraard ook weer aandacht aan besteden....

De Zig

Meteen over de Belgische grens bij Stramproy , ligt het plaatsje Molenbeersel. Deze naam kun je in 3 delen opsplitsen: Molen, omdat de plaats aan de Abeek of Molenbeek ligt, beer, is afgeleid van het Germaanse woord birnu = modder/moerasland en sel, waarmee wordt aangegeven dat het om een bewoonde plaats of nederzetting gaat.

De Abeek bij de Weertersteenweg

Hoewel dit gebied al vanaf de prehistorie is bewoond, zie je de naam Molenbeersel pas voor het eerst verschijnen in 1845, toen de buurtschappen (of gehuchten) Beersel, de Manestraat, Winkel, Kessenicher en Groot-Beersel werden samengevoegd tot één gemeente. Deze gehuchten behoorden vóór 1839 nog bij gemeenten die na de grensbepaling Nederlands werden.  Beersel en Manestraat bijvoorbeeld hoorden voorheen bij Neeritter, Groot-Beersel bij Ittervoort/ Hunsel en Winkel hoorde bij Ittervoort. Het Verdrag van Londen van 1839, ook wel bekend als het Verdrag der XXIV artikelen, betekende de definitieve internationale erkenning van de Belgische onafhankelijkheid. De grens werd opnieuw vastgesteld, wat er op neerkwam dat nagenoeg geheel Limburg (waaronder Weert en Nederweert) Nederlands werd, maar een aantal andere plaatsen en gebieden weer op Belgisch grondgebied kwamen te liggen. Zo werd o.a. het Stramproyerbroek in 1839 ook Belgisch. Hierover zijn lange tijd felle debatten gevoerd.
In 1971 zijn Molenbeersel, Kessenich en Kinrooi, samen met Ophoven herenigd tot de fusiegemeente Kinrooi.

Molenbeersel ligt in het oosten van de Vlakte van Bocholt en is gezegend met veel natuur. De beken lopen hier in oostelijke richting naar de Maas. De belangrijkste voor Molenbeersel zijn de Abeek en de Lossing. Langs deze waterlopen liggen een aantal prachtige natuurgebieden die deel uit maken van Grenspark Kempen-Broek. Dit zijn: Stramprooierbroek, Grootbroek en Hasselterbroek. Aan de rand van de dorps- kern vind je nog De Goort en De Zig.

Om al deze moerassige gebieden droog te leggen en in cultuur te brengen, werd de Abeek gekanaliseerd en is de Lossing of Emissaire gegraven. Dit alles gebeurde van 1865 tot 1875, met niets anders dan mankracht. Door het graven van de Lossing en nieuwe afwaterings- kanalen zakte het waterpeil en kon de ontginning starten.

In de jaren 50 van de vorige eeuw werd bij de Zig het 35 ha. grote vijvercomplex met viskwekerijen tussen Lossing en Abeek drooggelegd en beplant met populieren. De Lossing kruiste de Abeek drie maal:

Begin van de Nieuwe Lossing bij de eikenboom

bij de Luysen, bij de Broekduiker en bij de Zigduiker.

Dit veranderde toen de loop van de Lossing en de Abeek in 1969 bij de Zig werd gewijzigd. De beide waterlopen werden toen namelijk verwisseld, waardoor het water van de Lossing versneld kon worden afgevoerd door de oorspronkelijke bedding van de Abeek als “Nieuwe Lossing”. De Abeek stroomt sindsdien door de gegraven Lossing als “Nieuwe Abeek” naar de Maas in Ophoven. De Zigduiker werd door die ingreep overbodig.

Voor een ecologisch herstel van de Abeek is het naar de huidige inzichten, van essentieel belang het Abeekwater weer door het natuurlijke stroomgebied te laten stromen. Daarvoor hoeft de Zig- duiker niet hersteld te worden, want het kan ook, als de "tweede onderdoorgang" (de Broekduiker) opgeheven wordt.
In de blog: “Abeek of Lossing” heb ik dit al uitgelegd.

Begin van de Nieuwe Abeek, met rechts het "bruggetje" over de overbodige Zigduiker

"bruggetje" over de sinds 1969 overbodig geworden Zigduiker

De Lossing ging hier oorspronkelijk onder de Abeek door.

De naam Zig is afgeleid van zegge, een plant die voorkomt in drassige, voedselarme gebieden.
In "AantekenBoek van Jacobus Houben te Stramproij" wordt vermeld dat men in 1870 begon met de aanleg van de Lossing vanaf de "Zek" van Beersel tot in het Stramproijer broek. Een zek, zigge, zig, zigske, zegge of saar is dus een drassig, voedselarm gebied, dat is ontstaan uit een broek (hier wordt bedoeld het Grootbroek). De Zig in Molenbeersel stond in het begin van de 20e eeuw bekend als een rijk vogelgebied. Dit kwam vooral door de aangelegde visvijvers.

De Zig maakt nu deel uit van het ‘Natura 2000 netwerk’. Dat is een netwerk van beschermde natuurgebieden dat de Europese Unie heeft opgericht om de biodiversiteit (d.w.z. het geheel aan soorten en hun leefgebieden) te beschermen. Het ruim 66 ha grote gebied van de Zig wordt beheerd door Limburgs Landschap vzw. Natuurherstelprojecten in Natura 2000 gebieden krijgen van de EU een financieel duwtje in de rug door het LIFE-fonds. Het Europees subsidieprogramma LIFE+ bestaat al ruim 20 jaar.

uitzicht op de vijvers vanuit de vogelkijkhut

Natuurpunt vzw heeft dankzij dit fonds de mogelijkheid om gronden te verwerven en herstel van natuurgebieden uit te voeren. In november 1993 zijn de eerste gronden aangekocht en sinds 2004 zijn in het 35 ha. grote vijvergebied (ooit aangelegd voor viskweek) vijf van de oorspronkelijke waterpartijen hersteld. Uitgangspunt was het historisch vijvercomplex, zoals wetenschapper en bioloog Edouard van Beneden (°1846, Leuven - † 1910, Luik) het in het begin van de 20ste eeuw had beschreven.

Planten en dieren reageerden razendsnel op dit nieuwe biotoop.

Op de foto's zie je de huidige "Nieuwe Lossing" (foto 1+2) en huidige "Nieuwe Abeek" (foto 3+4).

 

De vijvers van de Zig worden deels gevoed met grondwater en deels met water uit de hoger gelegen Nieuwe Abeek. Met in- en uitlaatconstructies kan men het waterpeil in alle vijvers afzonderlijk beheren en zelfs (indien nodig) leeg laten lopen in de lager gelegen Nieuwe Lossing. Hierdoor kunnen telkens nieuwe biotopen, met elk hun eigen typische planten en vogelsoorten, ontstaan. De terugkeer van een aantal rode lijst-waterplanten noemt men zelfs spectaculair. Onder andere de kikkerbeet, een waterplant die in Vlaanderen als zeer kwetsbaar is opgenomen in de Rode Lijst. Ook voor libellen, zoals de smaragdlibel en de metaalglanslibel, is de Zig een waar paradijs.

Vanuit de nieuwe vogelkijkhut aan de rand van het gebied, zie je een deel van het vijvercomplex, maar verder is dat deel, van- wege de kwetsbaarheid, verboden terrein. De hoge rietkanten maken er een echt stilte- gebied van, maar verhinderen ook dat je veel ziet van het gebied. Een uitkijktoren zou een uitkomst zijn. Op een luchtfoto van Erwin Christis, die ik gevonden heb op de site van het RLKM (Regionaal Landschap Kempen en Maasland), krijg je enig idee hoe dat gedeelte er uit ziet. Rechts onder zie je de vogelkijkhut.

Het vijvercomplex met rietkanten, eilandjes en moeraszones is nu, samen met de omringende laagveen- moerassen, bosjes, weilanden en akkers een aantrekkelijk natuur- en wandelgebied. Via bewegwijzerde paden kun je makkelijk de mooiste plekjes van het gebied ontdekken.