Bladmossen

Hoewel ik me in een eerdere blog beperkt heb tot de bekendste korstmossen, is me gaandeweg duidelijk geworden hoe specialistisch het "vak" van bryoloog is en hoe moeilijk het is de soorten te determineren.
Zo is bijvoorbeeld de wijze waarop de kapselstelen groeien kenmerkend voor een bepaalde soort. Ook de vorm van het sporenkapsel, huikje, dekseltje en tandjes is bij elke mossoort weer anders. Voor de determinatie zijn dat vaak belangrijke kenmerken. Je krijgt enig idee wat er bij komt kijken, als je deze site opent.

Hoewel mossen sporen vormen, hebben ze bladgroen en "bladeren". Ze verschillen daarin fundamenteel met korstmossen en worden tot de "hogere" planten gerekend. Ze hebben geen wortels en hechten zich met kleine celdraadjes ("rhizoide") aan de ondergrond. Ze kunnen echter snel en gemakkelijk vocht en mineralen opnemen en vasthouden via het bladoppervlak. Een mosblad functioneert dus als blad en wortel tegelijk.
Er zijn 3 groepen: Blad-, Lever- en Hauwmossen.

Gewoon haakmos is een veel voorkomende mossoort in onze gazons

Mens en mos lijken niet goed samen te gaan. Begin over mos en gegarandeerd vraagt iemand wat er aan dat gespuis tussen de stoeptegels of in het gazon gedaan kan worden. Om je te laten zien hoe jammer dat eigenlijk is, moest ik een "diepe buiging" voor enkele mossen maken, maar ik had het er graag voor over.

Mossen vormen een ideale voedingsbodem voor tal van organismen

Ik wil je namelijk laten zien dat mossen een belangrijke schakel in ecosystemen zijn: ze produceren zuurstof, beschermen tegen erosie, houden water vast, scheppen een gunstig klimaat voor het ontkiemen van allerlei soorten zaden en vruchten en bieden leefruimten aan kleine insecten.

Gewoon haarmos aan de rand van de Moeselpeel

Op de site van het Nederlands Soortenregister worden alleen al 430 soorten  Bryopsida of bladmossen vermeld. In deze blog laat ik je kennis maken met enkele haarmossoorten en Gedraaid Knikmos.
Vanwege de losse structuur bieden de haarmossoorten een goed onderkomen aan allerlei kevertjes e.d.

Gewoon haarmos kan gemakkelijk tot wel 20 cm. hoog worden

Hoewel het topje bestaat uit een stervormig groepje blaadjes, is dit geen Gewoon Sterremos, maar het Gewoon Haarmos. Het is een sterke, altijd groene, tot wel 20 cm. hoge plant, die vooral te vinden is aan bosranden en bosbodems met een vochtige zure bodem met een losse structuur. Andere plekken zijn arme zandgronden, veenmosrietland en kanten van beekjes en greppels. Het wordt nogal eens verwisseld met Fraai Haarmos. Gewoon haarmos kan echter tweemaal zo lang worden als Fraai haarmos en heeft vaak een lichtere groene kleur dan het diep donkergroene Fraai haarmos. Het blad van Gewoon haarmos is ook smaller.

sporendoosjes van Gewoon Haarmos

Gewoon haarmos vind je in zeer uiteenlopende biotopen, zoals naaldbossen, broekbossen en vochtige heide. Maar ook langs oevers van poelen en beken. Zolang het maar niet in de volle zon is en vochtig is, want het is een schaduw/halfschaduwminnende plant. Ze zijn over de hele wereld verspreid, met inbegrip van Antarctica.

echt zandhaarmos

In België en Nederland worden haarmossen vertegenwoordigd door een zevental soorten. Het bepalen van enkele soorten haarmos is specialistenwerk. De verschillen zijn soms namelijk lastig te onderscheiden en kunnen alleen met behulp van de microscoop 100% zekerheid geven. Het zijn echter over het algemeen vrij grote, stevige mossen, die grote aaneengesloten tapijten kunnen vormen.

Het echt zandhaarmos vormt losse, stugge zoden met groene tot roodbruine, tot 5 cm lange, rechtopstaande, onvertakte, stevige stengels. Het is een algemene soort die voornamelijk voorkomt op droge heide en zandverstuivingen.

Haarmos in de Tungelerwallen

Haarmos vind je vooral op droge heide, duinen en zandverstuivingen, maar ook op schrale bermen en zandige bospaden. Het Echt Zandhaarmos kan op open plaatsen uitgestrekte, vlakke zoden  vormen en zelfs bij een te grote uitbreiding een bedreiging voor het stuifzand worden.
   
"Bij een bodembedekking van 30% is de wind namelijk nauwelijks meer in staat zand te verplaatsen en is het eigenlijk noodzakelijk om de vegetatie deels terug te zetten, door te plaggen tot op het "blonde" zand. 
Dan wordt door een voldoende onbelemmerde windwerking tenminste het stuifzand in stand gehouden. Om te voorkomen dat populaties van dieren, die gebonden zijn aan pioniersituaties, uit het gebied verdwijnen, is het belangrijk nooit alle pioniervegetaties in één keer tegelijk te bewerken." (Riksen & Goossens 2005).

Een fopzwam heeft een plekje gevonden tussen de antheridiën van het echt zandhaarmos

Antheridiën zijn de mannelijke organen van het ruig haarmos

Hoewel mos niet kan bloeien, lijkt het er wel op. De rode "bollenvelden" van het ruig haarmos en zand haarmos vind je vooral bij nat winterweer en in het vroege voorjaar. Het zijn tweehuizige planten, die vrij gemakkelijk te herkennen zijn aan deze opvallende rode sporenkapsels. De op kleine, rode roosjes lijkende bekertjes (antheridiën), zijn de mannelijke organen van de mosplant. De vrouwelijke organen heten archegoniën.

vrouwelijke organen van ruig haarmos

Echt zandhaarmos

Op deze foto zie je de prachtige vrouwelijke 'flesvormige' organen van het echt zandhaarmos.
Na bevruchting (de zaadcellen worden door regenwater getransporteerd naar de eicel onderin de 'fles') groeit dit uit tot een sporendoosje, dat openspringt als de sporen rijp zijn. Het doosje is bedekt door een huikje. Dit huikje kan kapvormig zijn, of als een mutsje met slippen over het doosje heen zitten. Het valt na verloop van tijd af. De wind zorgt voor de verspreiding van de duizenden minuscule sporen.

vrouwelijk gedraaid knikmos

Gedraaid knikmos is een algemeen mos dat niet kieskeurig is op zijn standplaats. Deze vond ik in een nat gedeelte aan de rand van de Moeselpeel. Het enige gedraaide, waarop dit mos betrekking heeft, zijn de blaadjes die bij droogte verschrompelen en spiraalsgewijs om de stengel of om hun as draaien. Dan heeft de plant iets weg van een kurkentrekker.

De sierlijk doorknikkende, doorschijnende lichtgroene sporenkapsels staan op rode steeltjes. Die sporenkapsels vind je dus op de vrouwelijke planten. Het gedraaid knikmos is tweehuizig. Als een mosplant alleen mannelijke of vrouwelijke geslachtsorganen heeft - en dus niet beide organen op dezelfde plant - spreek je van een tweehuizig mos.

In de volgende blog wil ik nog een paar soorten bladmossen laten zien.