Stierenkuil

In het grensoverschrijdende Kempen~Broek kom je in enkele natuurgebieden taurossen tegen; oude imposante runderrassen uit met name Spanje, Italië en Portugal, waarmee men het oerrund probeert terug te fokken. Ze zouden, zo wordt beweerd, door hun graasgedrag voor diversiteit in de vegetatie zorgen. Ik heb daar echter mijn twijfels over. Zeker als er overbegrazing is, want dan vreten ze alles weg wat ze maar tegen komen en bij voorkeur de sappige kruidige gewassen, zodat kwetsbare planten vaak niet de kans krijgen om tot groei en bloei te komen en dus uit het landschap dreigen te verdwijnen.

Stierenkuil op Kettingdijk/Vetpeel

De stierenkuilen die je er aantreft, zijn echter een uitzondering en kunnen belangrijk zijn voor met name pionierplanten en ze kunnen als nestplaats of jachtterrein dienen voor graafwespen, zandbijtjes en andere insecten zoals zandloopkevers en de blauwvleugelsprinkhaan.

Zoekkaart gepubliceerd door Stichting Ark.

ARK publiceerde een berichtenserie over de diverse soortgroepen die van stierenkuilen profiteren. Die kun je HIER lezen. Je kunt daar ook bovenstaande zoekkaart downloaden.

Zo’n stierenkuil is een fenomeen dat je alleen bij natuurlijke sociale kuddes vindt. Die kuddes zijn eeuwen- lang weggeweest in de Nederlandse natuur, maar zien we nu met de komst van de taurossen weer terug.

Kuddegedrag op de Kettingdijk

Een natuurlijke kudde runderen bestaat uit melkgevende koeien en hun kalveren, jongvee, droge koeien, "oppastantes" en een aantal stieren. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, heeft de stier weinig te vertellen; het is een koe die de dienst uit maakt. Dit noemt men “matriarchaat”. Kuddegedrag bij de runderen is te herkennen als zogenaamd synchroon gedrag: ze blijven in elkaars nabijheid, grazen, herkauwen, schuilen, rusten en “vluchten” gelijktijdig.

Kuddegedrag op de Vetpeel

Dat versterkt de onderlinge band en biedt bescherming tegen roofdieren of ander “gevaar” van buitenaf. Over zo'n natuurlijke kudde heb ik eerder al iets geschreven in de post "Taurossen op Siëndonk en Lieëg hei 2015".

Op de voorgrond de grijze Maremmana leidkoe

Op de Kettingdijk lopen 2 natuurlijke kuddes rond voor zover ik kan beoordelen. Bij de grootste kudde van ongeveer 30 dieren is de grijze Maremmana koe de leidkoe.

Het is altijd leuk om dit kuddegedrag eens in de gaten te houden. Het zorgt altijd voor verrassende gebeurtenissen. Zo worden bijvoorbeeld tijdens de stierenbronst de rangordes bepaald tussen de stieren. De bronstperiode is vooral in juni, juli en begin augustus te merken. De koeien zijn dan weer tochtig. Een koe draagt ruim 9 maanden, dus dit is een goed tijdstip om drachtig te raken. De kalfjes worden dan in het vroege voorjaar geboren. Dat is ook overal goed te zien aan de vele kalfjes die  een tijdje geleden zijn geboren. Maar zelfs nu worden er nog kalfjes geboren, zo zag ik op Kwaoj Gaat/Wisseblök.

Taura, het eerst geboren tauroskalfje

Er zijn natuurlijk nog grotere uitzonderingen. Zo is bijvoorbeeld "Taura",,het eerste (Heckrund) tauroskalfje, op 12 februari 2012, geboren op 't Luuëke. Het was toen een ijsdag met een gemiddelde temperatuur van -7,3 °C en een gevoelstemperatuur van -11,7 °C vanwege de ijzige wind. De minimum temperatuur was 's nachts -11,9 °C.

De stierenbronst is de periode waarin volwassen stieren de andere stieren in de kudde uitdagen om te bepalen wie de sterkste is. De hormonen gieren door hun lijven en om hun opwinding te koelen en door "machogedrag" de anderen proberen te imponeren, woelen ze met hun kop en horens in de grond, schrapen met hun poten over de grond en gooien het vrijgekomen zand omhoog en over hun rug. Zo van “kijk eens hoe sterk ik ben”….. Tussendoor maken ze een vreemd brullend geluid dat niet echt op loeien lijkt, maar bronstloeien wordt genoemd. Een enkele keer leidt deze bronst tot een stierengevecht, maar meestal is voor de dieren al snel duidelijk die het meeste recht van spreken heeft. De stier die je hier bezig ziet, is een (zuivere!) Maronesa stier.

Bij het bronstgedrag spelen geuren ook een belangrijke rol. Je ziet dan ook dat de stieren hun kop in de lucht omhoog houden en de bovenlip krullen ("flemen") om de aantrekkelijke geurtjes van de tochtige koe goed op te kunnen snuiven.

Daar dat gewoel en geschraap ontstaan de zogenaamde stierenkuilen. Dat schrapen gebeurt meestal op dezelfde plekken. Daardoor ontstaan er (asymmetrische) kuilen met een steile rand in een halve cirkel. De stier bewerkt deze steile rand regelmatig met zijn flanken en zijn poten, maar vooral met zijn kop.
Als hij na verloop van tijd niet meer terug gaat naar de kuil (als de bronstijd dus voorbij is),dan raken de steile randen in verval, de kuil raakt begroeid en verdwijnt. Dan breekt de tijd aan dat de eerder genoemde insecten en planten er gebruik van kunnen gaan maken.

Dit stierengedrag is een spectaculair gezicht en het kan er heftig aan toe gaan, maar het gedrag is puur op de soortgenoten gericht en niet op mensen. Uiteraard doe je er echter goed aan om dit op gepaste afstand te aanschouwen.

Taurossen weg uit Kempen~Broek

Wat al jaren de wens was van veel omwonenden, recreanten en natuur- liefhebbers, is in vervulling gegaan; de taurossen hebben de strijd verloren en verdwijnen uit de grensoverschrijdende natuurgebieden van Kempen~Broek. "Nu de rest nog" hoor ik sommigen al zeggen....

Gisteren (8 maart 2017)  stond onderstaande mededeling in dagblad de Limburger.
Aangezien de digitale versie na enige tijd verwijderd wordt, plaats ik die nu in zijn geheel op deze post,
zodat we het nog eens rustig kunnen nalezen.

Krijgt het Tauros-project concurrentie??

Ik heb gemerkt dat er al enige tijd belangstelling is voor de Taurossen op mijn blog vanuit "Breedingback". Een blog, dat wordt beheerd door de Oostenrijkse student Daniel Foidl, die biologie en zoölogie studeert op de universiteit Wenen. In zijn blog verwijst hij regelmatig naar mijn blog en naar mijn foto's.

Onlangs las ik op zijn blog het volgende bericht:
"I am not so optimistic anymore".....
Hierin staat, dat hij zijn verwachtingen danig heeft moeten bijstellen. Hij vindt namelijk dat de Hooglander niet in het Taurosproject past en dat veel dieren "do not prove as aurochs-like"......  Het hele artikel kun je lezen door op het plaatje of op de link te klikken.

Hoewel hij bij de start van het Taurosproject in Kempen~ Broek dus hoge verwachtingen had, vindt hij nu dat de nieuwe generatie dieren niet eens in de buurt komt van het profiel dat bij het oerrund past. Dit vooral vanwege de uiterlijke tekortkomingen die hij constateert. Stichting TaurUs hecht grote waarde aan "gemoedelijke" karaktereigenschappen van een oerrund en maakt daarom gebruik van de Schotse Hooglander. Dat hadden ze volgens D. Foidl niet moeten doen.

Gekruiste Hooglanders op 't Kwaoj Gaât ( Kempen~Broek). Foto van februari 2012.

Gekruiste Hooglander met kalf  op 't Kwaoj Gaât  (Kempen~Broek).  Foto van mei 2012

De kenmerken van de Hooglander, met name hun kleine formaat, hun stompe en kortbenige lichaam, hun "niet-langsnuit" kop en hun langharige vacht zijn uiterlijkheden die niet gemakkelijk weg te fokken zijn. De laatste, met behulp van Hooglanders gekruiste dieren, zien er volgens Daniel Foidl uit als de vroegere Heckrunderen. Hoewel het misschien nog te vroeg is om een fokprogramma te beoordelen op de allereerste nieuwe generatie, is het uiterlijk van deze generaties echter wel van groot belang voor het verdere verloop. Hij vraagt zich af of dit nog te herstellen is.....

Prototype van het Uruz rund, zoals True Nature Foundation voor ogen heeft.

Hij heeft momenteel dan ook grotere verwachtingen van het eind 2013 gelanceerd Uruz project. Uruz is het oud Germaans woord voor oerrund.  " True Nature Foundation"  uit Nijmegen is eind 2013 met dit project gestart, om een runderras terug te fokken dat het oerrund in alle aspecten wel heel dicht benadert; qua uiterlijk en gedrag maar vooral ook genetisch. Dit doet men met behulp van een nieuwe gentechnologie.

Om het fokprogramma te optimaliseren, is voor het onderzoek een Internationaal Consortium opgericht, waarin Wetenschappelijke Instituten en Organisaties met de beste genetici, "ancient genetici" en moleculair biologen, zich hebben verenigd.

True Nature Foundation is al in meerdere landen in Europa actief en hun belangrijkste focus is "ecologisch herstel en duurzame ontwikkeling van/in beschermde gebieden, waaronder praktische beheersmaatregelen voor het behoud van biodiversiteit en economische ontwikkeling". Ook het Uruz project speelt hierin een grote rol van betekenis. Hoewel ik er nog niets van gezien heb, blijken de eerste Uruz runderen inmiddels al rond te lopen in o.a. Duitsland en Roemenië.

Watusi runderen

De rassen in hun programma zijn geselecteerd op hun gelijkenis met het oerrund, maar ook op hoe een ras haar eigenschappen overerft in een kruising met een ander ras. Door een uitgekiend fokprogramma wil men het doel snel bereiken. Er wordt slechts gewerkt met 4 rassen, omdat (zo verwacht men) een klein aantal rassen ook de uitval beperkt en er minder ongewenste eigenschappen in de kruisingen kunnen sluipen. De Hooglander zit daar dus niet bij, maar wel de Spaanse Sayaguese en de Italiaanse Maremmana Primitivo.
Er zijn bij Daniel Foidl echter vooral hoge verwachtingen van de Watusi-Chianina kruisingen.

Kuddegedrag  bij de Watusi runderen in de Tsjechische dierentuin "Dvúr Králové".

Het 6000 jaar oude Afrikaanse watusi-ras heeft een aantal primitieve eigenschappen die onmisbaar zijn voor het fokprogramma en dat gaat verder dan alleen het hebben van grote hoorns. Denk bijvoorbeeld aan: kuddegedrag vertonen, een leidende koe, late geslachtsrijpheid, gemakkelijk kalven zonder hulp, aanleggen van vetreserves en zelfredzame geharde dieren zodat bijvoeren niet nodig is. De Afrikaanse Watusi runderen in het programma komen van Dierenpark Amerfoort.

fotografie Lia Maas.                              Jonge Chianina koe op de Steenhoeve in Essen (Be)

Het Chianina rund is een wit rasrund, dat al generaties lang wordt gefokt in de Valdichiana in Italië. De Chianina is een oud Etruskisch runderras dat al circa 22 eeuwen wordt gehouden. Het ras dankt haar naam aan de Chiana rivier, die door de vallei loopt. De Toscanen noemen haar  "il gigantismo" (de reusachtige), want ze wordt tot wel 1.80 m. en is daarmee het grootste rund ter wereld.
Meer informatie over deze koe is o.a. te vinden op de site van de Steenhoeve in Essen (Be).

Ik vind het heel bijzonder dat er in zo'n klein landje als Nederland twee organisaties zijn, die zich bezig houden met het terugfokken van het oerrund. Oprichter en voorzitter Henri Kerkdijk-Otten, was voorheen werkzaam bij Stichting Taurus, maar was het niet eens met hun fokprogramma. Hij gelooft namelijk in een meer directe weg naar het oerrund en heeft daarom Taurus verlaten en True Nature Foundation opgericht.
Op de blog van Breedingback staat een interessant interview  met de oprichter van het Uruz project.

Nog meer hierover kun je lezen in Wikipedia. Dit is door D. Foidl geschreven. Wil je het in het Nederlands lezen, plaats de cursor dan ergens in de tekst, klik dan 1x met de rechtermuisknop en vervolgens op "Vertalen in het Nederlands".

Ik heb geen idee wat het resultaat van hun kruisingsprogramma zal zijn/worden en of we er in Kempen~Broek iets van zullen merken, maar ik denk wel dat het goed is dat de Stichting TaurUs en Ark wat concurrentie gaan krijgen. Concurrentie houdt je namelijk scherp!!!!!