Eigenlijk is de titel van deze post niet juist. De meeste mensen denken bij paddenstoelen inderdaad aan het najaar, net zoals we bij de lente aan bijvoorbeeld krokussen denken. Dat is echter maar deels waar.
Zoals er herfstkrokussen zijn (Herfsttijloos bijvoorbeeld), zijn er namelijk ook voorjaarspaddenstoelen. Een aantal soorten verschijnen zelfs alleen maar in het voorjaar. Toen heb ik ook een paar interessante vondsten gedaan. Daar wil ik eerst wat over vertellen en daarna laat ik jullie enkele bijzondere soorten zien, die ik de afgelopen weken al aantrof.
Voorjaarspaddenstoelen zijn saprofyten: opruimers van dood organisch materiaal zoals dood hout, afgevallen bladeren en dode planten en dieren. In het voorjaar gaat alle energie van de bomen namelijk naar het vormen van bladeren en vruchten en de bijhorende zwamvlokken krijgen dan minder suikers van de boom dan in de herfst. In het najaar echter, wanneer de boom voornamelijk investeert in zijn wortels, krijgen "boombegeleidende" zwammen als het ware een boost en kunnen ze volop vruchtlichamen vormen. Symbionten moeten we in het voorjaar dus niet verwachten, saprofyten des te meer.
 |
| Gewone morielje |
De best gekende voorjaarspaddenstoel is de Morielje. Morieljes zijn opruimers van houtsnippers en meer verteerd materiaal, saprofyten dus. Zij zetten dit dood materiaal terug om in voedingstoffen, die door planten opgenomen worden. Op de foto zie je de Gewone morielje. Omdat Morieljes van rijke grond houden (zowel klei als zand), vind je ze vooral op kalkrijke gronden zoals in de duinen, langs de rivieren (m.n. de IJssel) en in Zuid-Limburg. Elders is de soort zeldzaam. Deze vond ik in april in het Bunderbos (Elslo). Ze groeiden daar alleenstaand en in een klein groepje onder de beuken. Al danig aangevreten door slakken. Ze "nestelen" zich in de wortel en gaan een verbinding aan met deze waardboom. Het is een zogenaamde zakjeszwam.
De latijnse naam voor de morielje is Morchella esculenta. Morchella betekent "verschrompeld, oud vrouwtje”.
Naast de cantharellen is de Gewone morielje zo ongeveer de meest geliefde eetbare paddenstoel. Omdat ze zo geliefd zijn, staan ze ook op de Rode Lijst als kwetsbaar tot zeldzaam.
 |
| Hersenkronkelmorielje |
 |
| Hersenkronkelmorielje |
In 2018 is deze nieuwe soort paddenstoel ontdekt in Nederland. Het gaat om de Hersenkronkelmorielje (Morchella vulgaris). De soort komt waarschijnlijk al veel langere tijd in Nederland voor, maar werd altijd geschaard onder de Gewone morielje.
 |
| Hersenkronkelmorielje |
 |
| Hersenkronkelmorielje detail |
Recent DNA-onderzoek heeft nu echter aangetoond dat het wel degelijk om een aparte soort gaat. In België werd dat al eerder ontdekt. Mycologen hebben hem daar Hersenkronkelmorielje genoemd, omdat de vorm van de hoed erg lijkt op hoe hersenen eruit zien. Wij, Nederlanders, hebben de naam overgenomen. De sponsachtige hoed van de morielje heeft raatachtige lijsten en is evenals de steel hol.
 |
| Geaderde bekerzwam |
Een andere zakjeszwam die ik in Elslo vond was deze Geaderde bekerzwam (Discoides venosus). Deze paddenstoel behoort tot de familie der Morieljes en wordt ook vaak samen met deze paddenstoelen aangetroffen. Ze groeien graag op kleiige bodems. De bekers worden soms heel groot. Als je er een stukje afbreekt, ruiken ze sterk naar chloor!
 |
| Geaderde bekerzwam |
 |
| Geaderde bekerzwam |
Ik vond meerdere exemplaren met een grote variëteit aan vormen, afhankelijk van de leeftijd. De Grote aderbekerzwam, is eerst komvormig, later uitgespreid, golvend en gelobd en heeft een diameter van 3–15 cm
 |
| Geaderde bekerzwam |
 |
| Geaderde bekerzwam |
 |
| Geaderde bekerzwam |
Kenmerkend is dat de binnenkant altijd geplooid en geaderd is, rossig tot chocoladebruin van kleur is en aan de buitenkant wat grijsachtig. Je vindt ze met name in Z.Limburg en op de lemige bodems langs de IJssel, in Zeeland en in de duinen. Dat maakt dat deze soort ook zeldzaam is en op de Rode lijst van bedreigde paddenstoelen staat.
 |
| Rode kelkzwam |
De eerste voorjaarszwam vond ik al in maart in het weiland rond het Rietven op Leuken; de Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea). Het wordt ook wel Vermiljoenbekerzwam of Rode bekerzwam genoemd. Ondanks zijn fel rode kleur, viel hij vanwege het formaat en de vegetatie niet op. Het 3-6 cm groot zwammetje blijkt ook zeer zeldzaam te zijn.
Rond het Rietven is een aanplant van Zwarte els. Dat is de boom waar je hem meestal ook in de buurt kunt aantreffen. Ze staan op (verborgen) takjes van de els, hoewel je hem ook op de wilg en ander verteerd loofhout in loofbossen met bijvoorbeeld beuken aantreft. Als het maar vochtige, voedselrijke grond is.
 |
| Rode kelkzwam |
De manier van determineren aan de hand van het soort hout waarop ze groeien, wordt wetenschappelijk niet geaccepteerd. Vele soorten paddenstoelen nemen het namelijk niet zo nauw met de boom- of houtsoort waar ze normaal gesproken op thuis horen. Ook komt het vaak voor dat de houtsoort waarop het kelkzwammetje zit, niet meer zo goed is te herkennen door de staat van verrotting. Hier kan alleen de microscoop nog uitkomst brengen. Toen ik het zwammetje op Waarneming.nl plaatste, kreeg ik echter de bevestiging dat het inderdaad klopte.
 |
| Voorjaarshoutzwam |
 |
| Voorjaarshoutzwam |
Als laatste voorjaarszwam laat ik jullie deze Voorjaarshoutzwam zien. Ik vond deze ook begin april in Elslo. Ze komt voor op dode takken, stammen en stronken van loofbomen (berk, els, eik, beuk). Deze stevige, éénjarige houtzwam verschijnt vanaf april - juni en heeft veel fijnere poriën dan bijvoorbeeld de Winterhoutzwam en de Zomerhoutzwam.
 |
| Voorjaarshoutzwam |
De Voorjaarshoutzwam heeft een zwak gewimperde, ingerolde rand. Ook heeft hij een "getijgerde" steel.
Uiteraard is de herfst dé periode om op zoek te gaan naar paddenstoelen. In de herfst is de grond vaak nog warm, is er een relatief hoge temperatuur en is de grond vochtig, doordat het veel regent. Omdat een paddenstoel groeit door zich vol te zuigen met water, zijn dit ideale omstandigheden voor paddenstoelen om te groeien. Ook is er in de herfst veel organisch materiaal ter beschikking.
 |
| Zwartvoetkrulzoom |
In 2017 plaatste ik bovenstaande foto. Het was me niet duidelijk welke soort het was. Het vermoeden was de Zwartvoetkrulzoom (Tapinella atrotomentosa), maar er waren grote twijfels en niemand wist dat te bevestigen.
 |
| Zwartvoetkrulzoom |
Nu 2 jaar later, staat op dezelfde plaats aan de Houtsberg in Nederweert een paddenstoel, waar geen twijfel over bestaat; de Zwartvoetkrulzoom. Dit is ook bevestigd op Waarneming.nl. Geen vers exemplaar weliswaar, waardoor we niet goed kunnen zien waaraan hij die naam verdiend. Dat hij na een afwezigheid van 2 jaar weer verschijnt, wijst er op dat de eigenlijke "plant", het mycelium, ondergronds is blijven bestaan. Dit duurt net zolang tot de dennenstobbe helemaal vergaan is.
 |
| Zwartvoetkrulzoom |
Voor droogte blijkt deze soort niet gevoelig te zijn, maar wel voor verzuring en vermesting, waardoor hij op veel plaatsen het veld heeft moeten ruimen. Door een gestage achteruitgang in de afgelopen decennia is deze "icoon van onze naaldbossen" uiteindelijk op de Rode Lijst beland, maar hier laat ie zich gelukkig nog zien.
 |
| Zwartvoetkrulzoom |
Zwartvoetkrulzomen leven van dood naaldhout. Je ziet ze echter nooit aan de voet van de bomen, maar alleen aan de voet van de stobben of vlakbij op het ondergrondse wortelhout. Misschien volgend jaar iets eerder gaan kijken, zodat ik een jong exemplaar te zien krijg, mét zwarte voet........ Verse exemplaren zijn werkelijk schitterend om te zien.
 |
| Bruine ringboleet |
In
Herfst 2017....Paddenstoelentijd deel 7 vertelde ik iets over de Bruine ringboleet. Zo is er ook de Gele ringboleet (Suillus grevillei). De naam spreekt voor zich. De Gele ringboleet is een in Nederland vrij zeldzame paddenstoel uit de familie Suillaceae, die op de Nederlandse Rode lijst van paddenstoelen als kwetsbaar staat.
 |
| Gele ringboleet |
Voor determinatie is het goed te weten dat boleten bijna allemaal gebonden zijn aan een bepaalde boom of struik. De bruine ringboleet groeit bijvoorbeeld in naaldbossen op open grazige plekken, terwijl de Gele ringboleet zelfs meer specifiek alleen wordt aangetroffen onder de lariks, op voedselarme zand- en leemgronden. Vooral langs paden en bosranden. Deze vond ik in het Leudal.
Het al dan niet verkleuren en de kleur van de verkleuring is vaak ook kenmerkend voor een bepaalde soort. De buisjes van de Gele ringboleet verkleuren onder druk roestbruin.
 |
| Gele ringboleet |
De kleur van de 3-15 cm grote hoed loopt uiteen van goudgeel via oranjegeel en oranjebruin tot roestbruin, is bij vochtig weer slijmerig en bij droog weer kleverig.
 |
| Gele ringboleet |
De geel tot roodbruine steel heeft een grote, vliezige tot slijmerige ring. Het lichtgele vlees, vooral in de voet van de steel, is soms blauwachtig verkleurend. De buisjes bestaan uit nauwe poriën en hebben een goudgele tot olijfgele kleur. De poriënlaag aan de onderzijde van de hoed is aanvankelijk geel, later meer bruinachtig en bij jonge exemplaren met een dun vlies (velum) dat zich uitstrekt van de hoedrand tot de steel. De poriën zijn nogal klein en staan dicht opeen (2 tot 3 per mm). De steel van de paddenstoel heeft een opstaande gelige ring en is 4 tot 10 cm lang en 0.5 tot 2 cm dik. Boven de ring heeft hij dezelfde kleur als de poriënlaag, maar onder de ring is hij donkeroranje of bruinachtig.
 |
| Biefstukzwam |
Bij de wandeling in het Broemeerbos (naald- en loofbossen in het veengebied van het Brabantse Helenaveen) vond ik deze Biefstukzwam (Fistulina hepatica). Ongeveer 2 m. hoog op een eik. Al eerder vond ik een
ouder exemplaar bij de Smeetshof in Bocholt, maar deze was nog superjong. Prachtig om te zien. Ik kon er gelukkig net bij om er foto's van te maken.
 |
| Biefstukzwam |
 |
| Biefstukzwam detail |
Het is een paddenstoel die met geen enkele andere Nederlandse paddenstoel is te verwisselen. Hoewel de wetenschappelijke soortnaam "hepatica" verwijst naar de lever, doet hij denken aan een biefstuk. Zeker als hij gaat uitdijen bij het ouder worden. In Engeland wordt hij "Beefsteak" of "Oxtongue" genoemd. Deze zwam scheidt (vooral bij beschadiging) een bloederig sap af, waardoor de gelijkenis met een biefstuk nog duidelijker is. Het vlees is sappig, zacht en elastisch en wordt bleekoranje tot wijnrood met lichtere, streperige vlekken wat de indruk geeft van echt rauw vlees. Hij is eetbaar, maar ik zou het niet over mijn hart kunnen verkrijgen deze beauty voor consumptie te gaan gebruiken.
 |
| Biefstukzwam |
 |
| Biefstukzwam |
Het is een eenjarige, zwak parasitaire houtzwam, die je op eiken kunt aantreffen van eind juli tot medio november. Je kunt ze vooral vinden op min of meer beschadigde oude eiken. Ze worden ook wel op dood eikenhout gevonden, zoals stronken en stobben, maar houden het er veel korter uit dan op een levende boom. Geïnfecteerde bomen ondervinden er weinig nadeel van en vaak zie je de zwammen jaarlijks terugkeren. Het is een algemeen voorkomende paddenstoel in loof- en gemengde bossen op droge, voedselarme zandgrond en de duinen en Z. Limburg. Je zult vrijwel zeker tevergeefs zoeken in de natte klei- en laagveenstreken in het westen en noorden.
