Herinrichting Vetpeel

"Het gebied Wijffelterbroek/ Vetpeel in de gemeente Weert is een van de 48 Natte Natuurparels (TOP-lijst gebieden) in de provincie Limburg. Deze gebieden, die onderdeel uitmaken van de Ecologische Hoofdstructuur, hebben prioriteit in de aanpak van verdroging: in 2021, uiterlijk 2027 dient hydrologisch herstel bereikt te zijn. Realisatie van de anti-verdrogingsopgave/ NLP-doelen is voor de Provincie Limburg en het Waterschap Limburg namelijk een doel vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water. " (in: Herinrichtingsplan Raam-Klimaatbuffer Wijffelterbroek en Vetpeel, Kurstjens, 2017).

Over die TOP-lijst = een toplijst van prioritaire verdroogde gebieden in Weert/Nederweert, heb ik 10 jaar geleden al een en ander verteld. Dat kun je HIER nog eens nalezen.

hertenkamp  in december 2013

hertenkamp in oktober 2015

De Vetpeel is het gebied tussen Bocholterweg-Laurabossen en Kettingdijk-voormalige stortplaats. De meeste grond is al langere tijd eigendom van Natuurmonumenten, maar omdat de laaggelegen en omheinde bos-enclave langs de Bocholterweg (door Natuurmonumenten omgedoopt tot "Hertenkamp") nog particulier eigendom was en wateroverlast voorkomen moest worden om geen problemen te krijgen met de eigenaar, was het (nog) niet mogelijk met de werkzaamheden in de Vetpeel te beginnen. 

Herinrichting Eerste Zijtak Vetpeellossing in oktober 2014

Gedempte Eerste Zijtak Vetpeellossing bij de Laurabossen in april 2023

Gedempte Eerste Zijtak Vetpeellossing in april 2023

Het water wordt niet meer afgevoerd en  het is er nu (april) kletsnat.

De gedempte Eerste Zijtak Vetpeellossing in maart 2023

Omdat dat perceel na jaren overleg eindelijk aangekocht kon worden en stijging van het waterpeil niet meer als overlast ervaren werd, betekende dat onder andere, dat de nog in 2014 heringerichte en verdiepte "Eerste Zijtak Vetpeellossing" gedempt kon worden en men met de andere geplande (en inmiddels herziene) werkzaamheden kon beginnen. Dit alles gebeurde na de omleiding van de Raam (zie vorige post).

Afgegraven bovenlaag van de landbouwgrond in maart 2023

Afgegraven bovenlaag van de landbouwgrond in april 2023

De afwateringssloot in het midden van het landbouwgedeelte tussen Laurabossen en Hertenkamp (hier niet te zien) is gedempt en er zijn drainagebuizen verwijderd. Om te voorkomen dat fosfaatrijk landbouwwater vermengd wordt met het gebiedseigen kwel- en regenwater van de Vetpeel/Kettingdijk is de voedselrijke bovenlaag afgegraven. Ook hier kan nu water langere tijd vastgehouden worden.

Het voormalige droge  "Hertenkamp" is nu in april een kletsnat gebied .

Links van de eikenboom lag tot voor kort de "Eerste Zijtak Vetpeellossing"

Laarzen zijn geen overbodige luxe

Door de aangelegde (ondiepe) slenk kan het water nog beter gebufferd worden.

Door het aangelegde bruggetje kan overgestoken worden.

Niet alleen de Eerste Zijtak Vetpeelllossing, maar ook de talloze afwateringsslootjes in dat gebied zijn gedicht of afgesloten en er zijn maatregelen genomen waardoor het gebiedseigen water nog beter gebufferd kan worden door o.a. de aanleg van een ondiepe slenk. Gevolg is dat het er kletsnat is en momenteel moeilijk toegankelijk is.. 

slenk gezien vanaf de Bocholterweg

Indien nodig, kan het schone gebiedseigen water van de Vetpeel  geleidelijk afgevoerd worden via een aangelegde sifon, die onder de Bocholterweg doorloopt. Zo komt dat water terecht in de aan de overkant gelegen  verondiepte Vetpeellossing.

Vetpeellossing (li.) die voorheen uitmondde in de Raam. Foto van november 2012

Vetpeellossing  gezien vanaf de Bocholterweg. Foto van december 2013

Huidige Vetpeellossing gezien  vanaf de Bocholterweg. Foto maart 2023

De verondiepte Vetpeellossing met aan de overkant gras- en hooilandjes "de Wisseblök"

De verondiepte Vetpeellossing met op de voorgrond opkomend kwelwater

Het blauwachtig laagje water dat je op deze foto kunt zien, is geen olievervuiling, maar wordt veroorzaakt door bacteriën, die meewerken aan de oxidatie. Hoewel olievlek-achtig water een wat vieze indruk geeft, hebben we te maken met schoon kwelwater. Kwel ontstaat door een ondergrondse waterstroom van een hoger gelegen gebied naar een lager gelegen gebied. In dit geval is dat hoger gelegen gebied het Kempisch Plateau. Kwelstroom kan zich dus afspelen over afstanden van enkele meters tot vele kilometers. Vooral de diepe kwelstromen die eeuwenlang door de bodem hebben gestroomd, zijn zuurstof- en voedselarm en vaak ijzerhoudend. 

Nadat het zuurstofarme, ijzerhoudende kwelwater aan de oppervlakte komt en zuurstof uit de lucht opneemt, zal het opgeloste ijzer oxideren tot onoplosbare ijzeroxiden en krijgt het een roodbruine kleur.  Wat je op deze foto ziet is dus niet smerig, maar een teken dat het schoon kwelwater is.

Bij extreme piekafvoeren is sterke vernatting in het Wijffelterbroek het gevolg. Het broek doet zo weer de naam doorstroommoeras alle eer aan. Op dit moment is het gebied zelf in elk geval niet toegankelijk. Ook niet via het smokkelpaadje. Er wordt naar alle waarschijnlijk een knuppelbruggetje aangelegd zodat we straks toch weer door het gebied kunnen wandelen. 

En nu is het afwachten wat de werkzaamheden teweeg gaan brengen en hoe het gebied er over enige tijd uit gaan zien. Ik ben na wat ik gezien heb, in elk geval positief gestemd.

Raam en Lossing

Maart is gemiddeld gezien één van de droogste maanden. Vorig jaar viel er gemiddeld over het land slechts 9 mm tegen 56 normaal, maar dit jaar was het uitzonderlijk nat. Met iets meer dan 100 mm. komt maart 2023 in het rijtje met natste maanden ooit sinds de metingen in 1906 begonnen. In het zuiden viel de meeste neerslag, met plaatselijk meer dan 130 millimeter. Het record blijft in handen van 1981, toen er in de derde maand van het jaar gemiddeld 128 millimeter neerslag viel.

Er viel dit jaar dus bijna twee keer zoveel regen als normaal. Dat is onder andere, zeker  na de uitvoering van het  “Bestemmingsplan Wijffelterbroekdijk - Omlegging Raam” van de afgelopen maanden, in het Wijffelterbroek- en Vetpeelgebied heel goed zichtbaar ; het is er momenteel klets- en kletsnat.

Het doel van het plan  is het schone gebiedseigen kwel- en regenwater vast te houden en zoveel mogelijk te scheiden van het verontreinigde water (meststoffen en andere vervuiling) van de Lossing en de Raam die vanuit België langs en door het Wijffelterbroek in Altweerterheide stromen. 

De Lossing (in 1865) en de Raam (in 1930)  zijn gegraven voor een snelle ontwatering van het moerasgebied en snelle afvoer van het water om het zo geschikt te maken als landbouwgrond. In een post over het Wijffelterbroek heb ik de historie ervan beschreven. 

Plaats waar de Lossing uitmondt in de in 1930 gegraven Raambeek. Foto van 2012

Om dat plan te verwezenlijken was het nodig om het déél van de De Raam van de Lossing tot aan de Pruiskesweg te dempen en de Lossing vanaf de Bocholterweg om te leiden tot aan de Vetpeelweg om vervolgens af te buigen langs het fietspad richting Kwaoj Gaat tot aan de brug aan de Pruiskesweg. Daar mondt die dan uit in de oorspronkelijk gegraven Raam. Door de Lossing vanaf de Bocholterweg tot de oude Raam zal geen water meer afgevoerd worden.

Door de omleiding kan het laaggelegen gebied ook gaan fungeren als klimaatbuffer. Zo'n buffer werkt als een soort groene spons; water opvangen en indien nodig weer loslaten. Het gaat er dus om het waterbergend vermogen in het gebied te vergroten door het vast te houden in tijden van hevige regenval en zo voorkomen dat verder stroomopwaarts wateroverlast optreedt en het tijdens droge perioden langzaam laten wegstromen, zodat geen verdroging optreedt. Zo wordt weer getracht terug te keren naar het oorspronkelijke grensoverschrijdende moerasbos en sla je drie vliegen in één klap: het verleggen van de ontwateringssloot en het creëren van een klimaatbuffer komen ten goede aan zowel de natuur, als de waterhuishouding én de landbouw. 

Veel belangstelling voor de wandeling van 15 oktober.

Sietze van der Linden (oranje jas), projectleider namens ARK Natuurontwikkeling, 

geeft uitleg over het verleggen van de Raam. — Foto: Jeroen Kuit  — 

Om geïnteresseerde natuurliefhebbers en omwonenden op de hoogte te brengen van wat er nou precies stond te gebeuren,  organiseerde Natuurmonumenten de afgelopen maanden  enkele wandelingen. Op 15 oktober van het afgelopen jaar gebeurde dat voor de eerste keer en kon je kennismaken met de eerste werkzaamheden aldaar. Men is daarna in sneltreinvaart begonnen met de uitvoeringswerkzaamheden en al op dinsdag 28 februari 2023 kon een feestelijke toost uitgebracht worden op de realisatie ervan.

Op deze plek gaat de Vetpeellossing onder de Raam door

Zaterdag 25 maart was de tweede en afsluitende wandeling die weer onder leiding stond van Robin Peeters en Yvonne van  Moll van Natuurmonumenten. Het verschil met de situatie op 15 oktober was groot en het Wijffelterbroek met o.a. het smokkelpaadje was zelfs niet toegankelijk vanwege de hoge waterstand. Vandaar dat er niks anders op zat dan langs de nieuwe Raam/Lossing te lopen en vervolgens naar de Vetpeel te gaan om te zien welke werkzaamheden door hebben plaatsgevonden. Daarover in de volgende post meer.

Lossing komend vanaf de Kettingdijk

Aftakking van de nieuwe Raam vanaf de Lossing aan de Bocholterweg

Aftakking van de nieuwe Raam vanaf de Lossing

Nieuw gegraven Raam/Lossing langs de Bocholterweg richting Vetpeelweg

Nieuwe Raam langs de Bocholterweg richting Vetpeelweg

Nieuwe Raam met aan de overkant de hooigraslandjes die "Wisseblök" worden genoemd

Nieuwe Raam die afbuigt richting  "Kwaoj Gaat"

Raam tussen het fietspad en het gebied dat de naam "Kwaoj Gaat" heeft.

Raam stromend langs de Pruiskesweg richting brug bij de oorspronkelijke Raam.

Nieuwe Raam (links) die uitmondt in de  oorspronkelijke oude Raam

Oude gedempte Raam en nieuwe Raam die bij de brug aan de Pruiskesweg samenkomen

Gedempte oude Raam die  zorgde voor verdroging van het Wijffelterbroekgebied.

Vanaf de brug aan de Pruiskesweg vervolgt de Raam zijn weg naar de Tungelroyse beek.

In de volgende post vertel ik over de werkzaamheden in het Vetpeelgebied. Dat is het gebied tegenover het Wijffelterbroek aan de andere kant van de Bocholterweg.